Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό: Βιβλίο το βιβλίο οικοδομείται ο ουμανισμός

          Π. Κρημνιώτη  - Ημερομηνία δημοσίευσης: 17/06/2012 - εφημ. Η ΑΥΓΗ

• next

Άποψη της βιβλιοθήκης της Cesena που διατηρείται ακέραια και με τον αυθεντικό εξοπλισμό της από το 1459

"Ο Όμηρός σου είναι μουγκός" αναφωνεί ο Πετράρχης όταν λαβαίνει σε πάπυρο το σπάνιο ομηρικό χειρόγραφο. Άνθρωπος της ποίησης αλλά και της δράσης, ο πατέρας του ουμανισμού βάλθηκε στο τέλος του βίου του να μάθει αρχαία ελληνικά προκειμένου να έχει πρόσβαση στην αρχαιοελληνική γραμματεία. Με το έργο του εισχώρησε σε περισσότερους από έναν πνευματικούς κόσμους, σύρρωντας το κομβικό βήμα της μετάβασης από τη θεολογική θεώρηση στη θέαση του απτού. Για τον Πετράρχη ήταν ένα βήμα, για την ανθρωπότητα το καθοριστικό σάλτο προς την Αναγέννηση. Ο βίος του Πετράρχη, ενδιαφέρων από κάθε άποψη, του επιφύλαξε επιπλέον το τέλος που θα ευχόταν κάθε άνθρωπος του πνευματικού διαμετρήματός του. Στις 18 Ιουλίου 1374 βρέθηκε νεκρός ανάμεσα στα βιβλία και έγγραφα της βιβλιοθήκης της κατοικίας του.

Από τα μέσα του 15ου αιώνα η εφεύρεση της τυπογραφικής τέχνης και η εδραίωσή της και σε πολίχνες ακόμα της Ευρώπης άλλαξε το τοπίο της βιβλιοπαραγωγής και έδωσε άλλες δυνατότητες στον καθένα να αποκτήσει γνώση που συχνά καλύπτονταν από βιβλιοταφικές συνήθειες

Αν αναλογιστεί κανείς ότι ήταν ο πρώτος που δημιούργησε συλλογές βιβλίων σε βιβλιοθήκες, συγκέντρωνε νομίσματα και διατηρούσε χειρόγραφα, αντιγράφοντας ιδιοχείρως όσα δεν μπορούσε να αγοράσει, ενώ ταυτόχρονα είχε μισθωμένους αντιγραφείς και προέτρεπε τους συγχρόνους του στη συλλογή αρχαίων εγγράφων και στη μελέτη της κλασικής ελληνικής και ρωμαϊκής λογοτεχνίας, αντιλαμβάνεται τη θέση που κατείχε η βιβλιοθήκη στον αξιακό κώδικα του Πετράρχη. Θα άξιζε, λοιπόν, από κάθε άποψη, μια επίσκεψη στη δική του βιβλίοθήκη.

Απ' αυτήν ακριβώς τη βιβλιοθήκη, αλλά και από τις βιβλιοθήκες των υπόλοιπων σκαπανέων του Ουμανισμού, τον Βοκάκιο και τον Λεόντιο Πιλάτο, πιάνει το νήμα ο Κωνσταντίνος Σ. Στάικος στον πέμπτο τόμο της Ιστορίας της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό "Από τον Πετράρχη έως τον Μιχαήλ Άγγελο" (εκδ. Κότινος) με τον οποίο ολοκληρώνει το τιτάνιο έργο της αφήγησης της πορείας του ανθρώπινου πολιτισμού από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ως την Αναγέννηση, ιδωμένη μέσα από την περιπέτεια του βιβλίου και της βιβλιοθήκης. "Είναι η ιστορία του πνεύματος υπό το πρίσμα του βιβλίου και της βιβλιοθήκης και στην αντιστοιχία με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις" εξηγεί ο ιστορικός του βιβλίου Κ. Στάικος.

* * *

Η πρωτότυπη αυτή ιστορία ξεκίνησε πριν από δώδεκα χρόνια. "Ο τόμος αυτός ολοκληρώνει τη μαραθώνια διαδρομή από τις απαρχές της γραπτής παράδοσης που είχε ως επίκεντρο την κοσμογονία μέχρι την εδραίωση του ουμανισμού στη δυτική σκέψη που σηματοδοτείται από μεγάλους συγγραφείς της Δύσης, όπως ο Πετράρχης, ο Αριόστο, ο Ρονσάρ, ο Θερβάντες και τέλος ο Σαίξπηρ" λέει ο κ. Στάικος. Από τις σελίδες του παρακολουθούμε τη διαδρομή του βιβλίου και ταυτόχρονα τη γέννηση της ουμανιστικής ιδέας, την εδραίωση της διδασκαλίας των ελληνικών ισότιμα με τα λατινικά, τη συμβολή της τυπογραφίας στην παιδεία, την εδραίωση των πανεπιστημιακών σπουδών, τον ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής βιβλιογραφίας με την επικράτηση των ευρωπαϊκών γλωσσών και τη δημιουργία βιβλιοθηκών σε μοναστηριακά κέντρα αλλά και σε κοσμικά κτήρια με δημόσιο χαρακτήρα.

Κομβικό σημείο της ουμανιστικής φιλοσοφίας αποτελεί το 1397, εξηγεί ο κ. Στάικος, καθώς εγκαινιάζεται στη Φλωρεντία η επίσημη και συστηματική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Ταυτόχρονα και παράλληλα Έλληνες δάσκαλοι από την Κωνσταντινούπολη αναλαμβάνουν έδρες σε διάφορα πανεπιστήμια της Ιταλίας αλλά και διαμορφώνουν γύρω τους λόγιους κύκλους με αποκλειστικό σκοπό τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας. Τα πλέον εξέχοντα μέλη της ιταλικής λογιοσύνης σύντομα κατανόησαν πως ό,τι είχαν στα χέρια τους από λατινικές μεταφράσεις, έργων του Αριστοτέλη κυρίως, έχριζαν αναθεώρησης. "Αυτή η φιλολογική εργασία μπορούσε να γίνει μόνο με βάση τους ελληνικούς κώδικες που έφεραν μαζί τους οι βυζαντινοί αλλά και αυτούς που αγόραζαν από την Κωνσταντινούπολη όσοι Ιταλοί ολοκλήρωναν τις σπουδές τους αυτές. Ένας αριθμός μεγαλύτερος από 1.000 χειρόγραφα πέρασε στη δύση πριν και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Με τη διαδικασία της μεταφοράς των κωδίκων οι Ιταλοί ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με κείμενα φιλοσόφων και διανοουμένων που γνώριζαν μόνο καθ' όνομα. Ο Πλάτωνας ήταν άγνωστος στη Δύση όπως και ο Θουκυδίδης" υπογραμμίζει ο κ. Στάικος.

Από τα μέσα του 15ου αιώνα η εφεύρεση της τυπογραφικής τέχνης και η εδραίωσή της και σε πολίχνες ακόμα της Ευρώπης άλλαξε το τοπίο της βιβλιοπαραγωγής και έδωσε άλλες δυνατότητες στον καθένα να αποκτήσει γνώση που συχνά καλύπτονταν από βιβλιοταφικές συνήθειες. Το παράδειγμα που παραθέτει ο κ. Στάικος είναι χαρακτηριστικό. "Αν είχε κάποιος ένα μοναδικό αντίγραφο κειμένου το οποίο δεν μοιραζόταν με κανέναν, το “έθαβε” στη δική του βιβλιοθήκη, όπως στην περίπτωση του “Λεξικού” του Ησύχιου".

Μέσα, λοιπόν, από την εδραίωση της έννοιας της βιβλιοθήκης αρχίζει να δομείται το οικοδόμημα του ευρωπαϊκού ουμανισμού. "Η ουμανιστική ιδέα είναι βασισμένη σε μία βιβλιακή παράδοση που θέλει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου ελεύθερα να διαλογίζεται και να πράττει προσφέροντας έτσι στα κοινά αλλά και ολοκληρώνοντας τη δική του ύπαρξη. Μέσα απ' αυτό το πρίσμα καθιερώθηκε ο θεσμός της βιβλιοθήκης κάθε καλλιεργημένου ατόμου που επιθυμούσε να καλλιέργήσει την ψυχή του μέσα από την οποία θα κατευθύνει τα έργα του. Κάτι που δεν έχει αλλάξει ως σήμερα σε τελική ανάλυση" λέει ο Κ. Στάικος, επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι "οι διοανοούμενοι την εποχή εκείνη έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στα δρώμενα και τις πολιτικές εξελίξεις".

Και στον παρόντα τόμο, παράλληλα με την ιστορία της βιβλιοθήκης, παρακολουθούμε και μια άλλη ιστορία, άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της. Ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, υπό την άλλη του ιδιότητα, του αρχιτέκτονα, κλείνει και ετούτο τον τόμο με την αρχιτεκτονική εξέλιξη των βιβλιοθηκών σε κτηριακό και εξοπλιστικό επίπεδο. Η πεντάτομη ιστορία κυκλοφορεί επίσης και στα αγγλικά από εκδοτικούς οίκους της Αμερικής (Οak Knoll Press) και της Ολλανδίας (Ηes de Graaf) και μεταφράζεται από το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου στα κινέζικα καθώς επιλέχθηκε να γεφυρώσει τις γνώσεις του κινεζικού πολιτισμού με τη διαδρομή του βιβλίου και της βιβλιοθήκης της Δύσης.

Έχοντας πια ολοκληρώσει την ιστορία των βιβλιοθηκών, ο Κ. Στάικος ετοιμάζει το επόμενο βιβλίο του. Αυτή τη φορά καταπιάνεται με μια βιβλιοθήκη την οποία σίγουρα θέλουν πολλοί να "επισκευτούν". Αφορά τη συγκρότηση της βιβλιοθήκης του Αριστοτέλη και αναμένεται να κυκλοφορήσει μέχρι τα τέλη του χρόνου. “Ανασυστείνω τη βιβλιοθήκη και με βάση τις παραπομπές σε έργα και δοκίμια που δεν έφτασαν ως τις μερες μας, τα λεγόμενα “εξωτερικά συγγράμματα” και “μικρές πραγματείες” που σχετίζονται με τις θέσεις του στην προσέγγιση διαφόρων περιοχών των γραμμάτων”. Προηγουμένως θα κυκλοφορήσει "Η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας του Πλάτωνα" η οποία εξετάζει κτηριολογικά ζητήματα, τον φιλοσοφικό σχεδιασμό, τον μαθητικό κύκλο, την εκδοτική δραστηριότητα και συλλογές βιβλίων”.


__________________________________________________________
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=695293