~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
* από το 1988 * Τριάντα (30) xρόνια στο χώρο των εκδόσεων * στηρίζουμε τους δημιουργούς... και είμαστε δίπλα στους ανα-Γνώστες με αγάπη και σεβασμό στο βιβλίο.............. email: yfosmagazine@gmail.com
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Buchhandel Bowker Electre Informazioni Editoriali Micronet Nielsen Book Data

~~


"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΪΒΑΛΗ {από το 1988]

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΪΒΑΛΗ {από το 1988]
για επικοινωνία στα τηλ.: 22940 99125 & 210 8656.731 [καθημερινά 9.00 π.μ. με 9.00 μ.μ.] email:panosaivalis@gmail.com

Κάνουμε τις αγορές μας από τα καταστήματα της γειτονιάς μας

Powered By Blogger

Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 2012

Εκείνοι που "κυβερνούν" θέλουν να μας διαλύσουν -εξαγορασμένοι από τα αφεντικά τους- αλλά εμείς δεν πρέπει να τους κάνουμε αυτήν την παραχώρηση...


Ας ξεπεράσουμε τον εαυτό μας τα φετινά Χριστούγεννα! Σε όλη την Ελλάδα! Όλοι μας! Αλλά επειδή ζω στο Ρέθυμνο θα αναφέρομαι στο Ρέθυμνο! Ας μην αφήσουμε λοιπόν κανέναν άνθρωπο στον τόπο μας είτε ημεδαπός είναι είναι, είτε αλλοδαπός, χωρίς φαγητό, στέγη, φάρμακα! Ας μην αφήσουμε κανέναν σε μοναξιά και σε ελλοχεύοντα δρόμο απόγνωσης! 
Ας ξεπεράσουμε τις αναστολές που μας καλλιέργησε χρόνια τώρα η νεοπλουτίζουσα εκπορνευμένη "κοινωνία" μας και ας συμπεριφερθούμε με ήθος, γενναιότητα, αισιοδοξία και λογική... Ας δημιουργήσουμε στο Ρέθυμνο (το ίδιο και σε κάθε κοινωνία τοπική και γενική!) συνθήκες αγώνα και αισιοδοξίας! 
Σας ενημερώνω ότι Ναι! 
Και εγώ προσωπικά -ο Δημήτρης Τζανακάκης- στα σισίτια της "Χριστιανικής Γωνιάς" στο Ρέθυμνο σιτίζομαι αυτές τις μέρες! Έτσι το φέρανε οι καιροί! 
Αυτό, δεν το θεωρώ ντροπή να το πω δημόσια! 
Ντροπή θα ήταν να πάω να κλέψω ένα έστω κομμάτι παξιμάδι! Ας υπερβούμε όλοι τις όποιες αναστολές είχαμε και ας καταστήσουμε γερά και δυνατά τα χέρια μας για να μπορούμε να αλληλοβοηθούμαι!... Στην οικογένεια μας! Στη γειτονιά! Στην πόλη που υπάρχουμε!
Εκείνοι που "κυβερνούν" θέλουν να μας διαλύσουν -εξαγορασμένοι από τα αφεντικά τους- αλλά εμείς δεν πρέπει να τους κάνουμε αυτήν την παραχώρηση... 
Πάνω από όλα υπάρχει η πατρίδα! Και πατρίδα αυτή την ώρα είναι ο άνθρωπος!
Πατριωτισμός είναι η ανθρωπιά...

_______________________


Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2012

Εκδήλωση προς τιμή του John Anton (Γ. Αντωνόπουλος)

Καθηγητή Πανεπιστημίου Ν. Φλόριδας 
την Πέμπτη 29 Νοεμβρίου 2012 στις 7.00 μ.μ. στον Παρνασσό Πλατεία Καρύτση (αίθ. Παλαμάς)

 εφημερίδα "Αρκαδικό Βήμα" Οκτ. 2012 αρ. φ. 239 
~~~~~~

JOHN P. ANTON (AΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟΣ)
 
Distinguished Professor of Greek Philosophy and Culture - Ph. D. Columbia University - Eπίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 - Επίτιμος Διδάκτωρ Παιδαγωγικής και Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών 2004 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2008 - Αντεπιστέλων Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

______________________________________
δείτε περισσότερα στο: http://arkadika.blogspot.gr/

Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2012

Βιβλιοπωλείο χαρίζει βιβλία!

δωρεάν βιβλία βιβλιοπωλείο μαδρίτη

Στόχος του πρωτότυπου αυτού βιβλιοπωλείου είναι να προωθήσει την ανάγνωση σε καιρούς κρίσης. Άνοιξε στη Μαδρίτη το πρώτο δωρεάν βιβλιοπωλείο της Ισπανίας, ίσως και ολόκληρης της Ευρώπης. Το concept είναι απλό. Τα βιβλία δεν πουλιούνται, χαρίζονται. Υπεύθυνη για το πρωτοφανές αυτό project είναι μια μικρή μαδριλένια ΜΚΟ επονομαζόμενη GRUPO2013. Στόχος του πρωτότυπου αυτού βιβλιοπωλείου είναι να προωθήσει την ανάγνωση σε καιρούς κρίσης.
Το βιβλιοπωλείο άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό στις 14 Σεπτεμβρίου κι έγινε αμέσως γνωστό σε ολόκληρη την πόλη. Οι πελάτες μπορούν να πάρουν "όσα βιβλία χωράνε στις τσέπες τους", όπως αναφέρεται χιουμοριστικά στην ιστοσελίδα του βιβλιοπωλείου, καθώς φυσικά και να δωρίσουν εάν το επιθυμούν. Εκτός από τα βιβλία, το βιβλιοπωλείο διαθέτει και μια τεράστια γκάμα από DVD, που λειτουργούν δανειστικά.



δωρεάν βιβλία βιβλιοπωλείο μαδρίτη


Η ιδέα προήλθε από ένα βιβλιοπωλείο στη Βαλτιμόρη των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο από το 1999 έχοντας μια γκάμα από 200,000 βιβλία όλων των ειδών.
Η Librería Libros Libres στεγάζεται στο κέντρο της Μαδρίτης, στην περιοχή Alonso Martínez σε έναν καλαίσθητο χώρο, ειδικά διαμορφωμένο για διάβασμα, χαλάρωση, καφέ... Οι περαστικοί ξαφνιάζονται όταν βλέπουν τα ιπτάμενα βιβλία που κοσμούν τα παράθυρα του, ξαφνιάζονται όμως περισσότερο όταν μπαίνουν να αγοράσουν βιβλία και στο ταμείο δε τους ζητούν ούτε ένα ευρώ.


δωρεάν βιβλία βιβλιοπωλείο μαδρίτη
Η ιδέα της ΜΚΟ είναι πως όσοι θέλουν να βοηθήσουν το project μπορούν να γίνουν συνδρομητές πληρώνοντας 12 ευρώ το χρόνο, χωρίς όμως να απολαμβάνουν κανένα απολύτως πλεονέκτημα. Ο στόχος είναι μέχρι το τέλος του έτους να έχουν συμπληρωθεί 365 συνδρομητές, γεγονός που σημαίνει πως το βιβλιοπωλείο μπορεί να επιβιώσει μία ακόμη χρονιά.

__________

Παρασκευή 9 Νοεμβρίου 2012

ΑΡΚΑΔΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ online: ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΕΡΝΑΙΩΝ»

ΑΡΚΑΔΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ online: ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΕΡΝΑΙΩΝ»: Κυκλοφόρησαν τα δύο φύλλα της εφημερίδας του Συλλόγου των Απανταχού Βλαχερναίων, «ΤΑ ΝΕΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΕΡΝΑΙΩΝ». Το πρώτο αφορά περίοδο από Απρίλ...

Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2012

Ποιητική συλλογή "Το φάντασμα με το έγκαυμα" του Στέφανου Αγάθου από τις εκδόσεις ΥΦΟΣ


Κυκλοφόρησε η πρώτη ποιητική συλλογή του Στέφανου Αγάθου με τίτλο «Το φάντασμα με το έγκαυμα» σελίδες 108, Αθήνα 2012 από τις εκδόσεις του περιοδικού ΥΦΟΣ  με εικονογράφηση εξωφύλλου από τον ίδιο. 

Από τον πρόλογο του βιβλίου ο Στέφανος Αγάθος σημειώνει ότι, τα ποιήματα που απαρτίζουν την ποιητική μου συλλογή «Το φάντασμα με το έγκαυμα» περιγράφουν βήμα με βήμα, λεπτό προς λεπτό την αυτοκαταστροφική πορεία ενός εγκληματία της σκέψης (κάθε σκεπτόμενος είναι εγκληματίας σε παλαιότερους αλλά και πιο πρόσφατους καιρούς) προς την αλλοτρίωση, τη σύγκρουση μέσα του της ατομικής σκέψης με την παγκόσμια σκέψη, μέχρι να φτάσει στην ολοκληρωτική του ήττα, παρ’ όλο που απ’ όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω, η εγκληματική του σκέψη δεν εξελίχθηκε σε εγκληματική πράξη.
Η ήττα του περισσότερο έχει να κάνει με την απώλεια της προσωπικής του ταυτότητας, σαν συνέχεια της ανύψωσης του εγώ του πάνω απ’ όλο το ανθρώπινο γένος, αλλά και με την απώλεια αυτής της ανθρώπινης οντότητάς του, με το πέρασμά του από τον κόσμο των ζωντανών στον κόσμο των σκιών και των πνευμάτων, στη συνέπεια του θριάμβου μέσα του της Τέχνης αντί της ζωής!

Ο Στέφανος Αγάθος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961. Είναι πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάστηκε για πολλά χρόνια στο χώρο των ατόμων με ειδικές ανάγκες και ειδικότερα στο Κέντρο Εκπαίδευσης Αποκατάστασης Τυφλών (Κ.Ε.Α.Τ). Σήμερα είναι υπάλληλος στο Δημοτικό Κοιμητήριο Παλαιού Φαλήρου. Το βιβλίο «Το φάντασμα με το έγκαυμα» είναι η πρώτη του εκδοτική προσπάθεια.

~~~
HAPPENING

Ο τρελός σαλτιμπάγκος
ζωγράφιζε
φιγούρες του Έρωτα,
κουνιόταν ρυθμικά
κι’ έλεγε ξόρκια,
ντυμένος μαύρο ουρανό
και άσπρα κόκαλα,
πηδούσε
απ’ τον ουρανοξύστη
μ’ αλεξίπτωτο,
πετούσε προφυλακτικά
για την αρρώστια
κι’ ύστερα έμπαινε αργά
σ’ ένα κρανίο,
ραντίζοντας με δάκρυα
τ’ αυτοκίνητα....
                     
 10–3–2007
~~~
Αποστέλλεται και ταχυδρομικά
τηλέφωνο επικοινωνίας: 210 9880964
και 22940 99125

Τετάρτη 31 Οκτωβρίου 2012

Ένα βραβείο για τον Βασίλη Αλεξάκη



alexakis250Στην τελική λίστα του γαλλικού λογοτεχνικού βραβείου Ρενοντό παραμένει ο Βασίλης Αλεξάκης.
Επίσης, την προσεχή Τρίτη, 30 Οκτωβρίου, στις 5 μ.μ. ώρα Ελλάδας, θα ανακοινωθεί από τη Βυρηττό (στην εκεί έκθεση βιβλίου) η βραχεία λίστα και του βραβείου Γκονκούρ, στην οποία θα παραμείνουν συνολικά 4 μυθιστορήματα.
Το τελευταίο βιβλίο του Βασίλη Αλεξάκη L’enfant grec (Stock) βρίσκεται στη βραχεία λίστα του Ρενοντό μαζί με άλλα τέσσερα μυθιστορήματα: Une certaine fatigue, Christian Authier, (Stock), Les patriarches, Anne Berest, (Grasset), Peste et choléra, Patrick Deville, (Seuil) και L'homme des haies, Jean-Loup Trassard, (Gallimard).
Την Τετάρτη 7 Νοεμβρίου η αγωνία θα λάβει τέλος: την ίδια ώρα, στον ίδιο τόπο, το εστιατόριο Ντρουάν, θα ανακοινωθούν οι τελικές επιλογές των δύο επιτροπών. Σε περίπτωση σύμπτωσης, η επιτροπή του Ρενοντό έχει επιλαχόντα.
Λίγες μέρες μετά ο Βασίλης Αλεξάκης θα παραλάβει πάντως το βραβείο Γαλλικής Γλώσσας 2012, το οποίο δημιουργήθηκε από την πόλη Μπριβ και απονέμεται σε λογοτέχνες, καλλιτέχνες ή επιστήμονες οι οποίοι έχουν συμβάλει με το έργο τους και τις πράξεις τους στην ανάδειξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών της γαλλικής γλώσσας. Στην επιτροπή του βραβείου αυτού μετέχουν ακαδημαϊκοί, συγγραφείς και δημοσιογράφοι.

_____________________

Κυριακή 9 Σεπτεμβρίου 2012

EΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ: Ο καπτάν - Νίκος Κωστάρας - (ΕΝΑΣ ΓΝΗΣΙΟΣ ΛΑΪΚΟΣ Α...

EΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ: Ο καπτάν - Νίκος Κωστάρας - (ΕΝΑΣ ΓΝΗΣΙΟΣ ΛΑΪΚΟΣ Α...:   Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ   Του ΓΙΑΝΝΗ ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ Ο πρωτοκαπετάνιος ΝΙΚΟΣ ΚΩΣΤΑΡΑΣ , όπως ήταν ακαταμάχητος κι ακαταπόνητος...

δείτε και στις Σελίδες Αφιέρωμα του περιοδικού ΥΦΟΣ 
για το λογοτεχνικό έργο με κείμενα  του καπετάν Νικόλα Κωστάρα:

Διμηνιαίο Λογοτεχνικό Περιοδικό «Πνευματική Ζωή»


      Τεύχος 202, Γενάρης – Φλεβάρης 2012 
  

Κυκλοφόρησε το τεύχος 202 του διμηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «Πνευματική Ζωή», με χαρακτικό του Α. Τάσσου στο εξώφυλλο του. Στην ύλη περιλαμβάνονται ενδιαφέροντα θέματα που αναπτύσσονται σε άρθρα από εμπνευσμένους δημιουργούς:

1) Άρθρο του Mario Vitti με τίτλο: «Ο Ανδρέας Κάλβος στο στόχαστρο των μυστικών υπηρεσιών» (Η συμμετοχή του στο κίνημα των Καρμπονάρων – Ο φάκελος παρακολούθησης – Οι κατηγορίες και οι ανακρίσεις).
2) Ομιλία του Μιχάλη Σταφυλά, Διευθυντή του περιοδικού, η οποία αναφέρεται στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νικηφόρου Βρεττάκου, με τίτλο: «Συνοδοιπόρος του Ανθρώπου, της Αλήθειας και της Ειρήνης».

«Νικηφόρε,
πάντα παρόν στο πόστο σου
στη μέσα πύλη της Ελλάδος.
Ορθός
με τη λόγχη του στίχου σου
ευγενικός, δακρυσμένος, φρουρός
της Ποίησης και της Ελευθερίας»

                                        Γιάννης Ρίτσος


«Γιατί αδελφοί, να κάνουμε τις νύχτες
στοχαστικές, τις μέρες να βαραίνουν
απ’ τη μελαγχολία τους, τραβηγμένες
στων θαλασσών τις άκρες; Τι στοιχίζει
στ’ αηδόνι το τραγούδι κι η ευγένεια
στην πρωινή βροχή; Αγαπηθείτε…»

                                       Νικηφόρος Βρεττάκος


3) Θα διαβάσουμε τις «Προσωπικές σημειώσεις του Μαγιακόφσκι» (1922-1928), Λεπτομέρειες που προσδιορίζουν την προσωπικότητά του.

4) Η συνέντευξη που έδωσε η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ στον Γιώργο Πολ. Παπαδάκη, Αναπληρωτή Διευθυντή σύνταξης του περιοδικού.

5)  Άρθρο του Κώστα Μπλαχούρα με τίτλο: «Ο Ευρωπαικός Μηδενισμός».
6) Άρθρο του Μιχάλη Σταφυλά για τον ποιητή Γιάννη Κουτσοχέρα (Μια ποίηση δοκιμασμένη από τον ανθρώπινο πόνο).
7) «Τα Συμπόσια στην αρχαία Ελλάδα σε σχέση με τα δικά μας» από τον Ανέστη Βουγιούκα, Επ. Καθηγητή του Α.Π.Θ.
8) Αφήγηση του Νίκου Ζωρογιαννίδη: «Σήμερα είναι, αύριο δεν είναι».
9) Διήγημα του Κώστα Λιάκου με τίτλο: «Ερωτήματα από κάποια στιγμιότυπα».
10) Αφιέρωμα: «Ο Νίκος Καββαδίας όπως τον είδε ένας συνάδελφός του στις θάλασσες» από τον Αριστείδη Χαρ. Πετρόπουλο.
11) «Τα δεκαέξι συν ένα Χάι – Κάι του Γιώργου Σεφέρη» από τον Αντώνη Π. Αντωνόπουλο.
12) «Ανθολογία Νεοελληνικής Ποίησης», στις 24 σελίδες της οποίας παρουσιάζονται ποιήματα παλιών και καθιερωμένων, αλλά και μερικών νέων και ταλαντούχων ποιητών, όπως των: Μάχης Μουζάκη, Αιμιλίας Ίβου, Κυριάκου Βαλαβάνη, Γιωτοπάνου, Αυγερινού Μαυριώτη, Κώστα Καρούσου, Γιάννη Καραβίδα, Βασίλη Κουρή, Όθων Μ. Δέφνερ, Βιολέττας Κωνσταντινίδου, Ικαριώτη Καζάκου, Κώστα Μπούζα, Νίκου Τσαλή, Θεόδωρου Σαντά, Διονυσίας Ντάλτου, Λάσκαρη Π. Ζαράρη, Πόπης Αντωνίου- Σφαλαγκάκου, Απόστολου Παλιεράκη και Χρυσούλας Δημητρακάκη.
13) «Διαρκής Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (ΔΙΝΛ) που αφορά τα συνοπτικά βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία των λογοτεχνών και τις κριτικές απόψεις του Μιχάλη Σταφυλά στις νέες κυκλοφορίες βιβλίων.

Το Διμηνιαίο Λογοτεχνικό Περιοδικό «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ» είναι συνδρομητικό και δεν κυκλοφορεί σε βιβλιοπωλεία, κέντρα τύπου και περίπτερα. Όσοι ενδιαφέρονται να γίνουν συνδρομητές, μπορούν ν’ απευθυνθούν στον Εκδότη και Διευθυντή του περιοδικού, κ. Μιχάλη Σταφυλά στον τηλεφωνικό αριθμό: 2109588333.
Ε-mail: Mixstafilas@yahoo.gr
Ταχυδρομική Διεύθυνση:
Μιχάλης Σταφυλάς
Περιοδικό "ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ"
Χατζοπούλου 49
Καλλιθέα
Αθήνα
Τ.Κ. 176 71
ΕΛΛΑΔΑ


_______________________________


ΠΑΡΑΘΥΡΟ ΣΤΑ ΟΝΕΙΡA


http://parathyrostaoneira.blogspot.gr/

Πέμπτη 28 Ιουνίου 2012

Γιώργος Σεφέρης: ''Aνήκω σὲ µία χώρα µικρή''


(H oμιλία του Γιώργου Σεφέρη
στην τελετή παραλαβής του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας,
Στοκχόλμη, 11 Δεκεμβρίου 1963)


«νήκω σὲ µία χώρα µικρή. Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι µικρὸς ὁ τόπος µας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγµα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι µᾶς παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν ἔπαψε ποτὲ της νὰ µιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσµα. Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη. Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωµένη µὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ µέτρο, πρέπει νὰ τιµωρηθεῖ ἀπὸ τὶς Ἐρινύες. Ὅσο γιὰ µένα συγκινούµαι παρατη ρώντας πὼς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦκόσµου. Και ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους µου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασµένου αἰώνα, γράφει : «... θὰ χαθοῦµε γιατί ἀδικήσαµε....». Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράµµατος. Εἶχε µάθει νὰ γράφει συναπτὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του. Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡµερῶν µας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει µακριὰ στὰ περασµένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ποίηση.
Εἶναι γιὰ µένα σηµαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιµήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόµη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάµεσα σ’ἕνα λαὸ περιορισµένο. Γιατί πιστεύω πώς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσµος ὅπου ζοῦµε, ὁ τυρρανισµένο ς ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα – καὶ τί θὰ γινόµασταν ἂν ἡ πνοή µας λιγόστευε; Εἶναι µία πράξη ἐµπιστοσύνης – κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά µας δὲν τὰ χρωστᾶµε στὴ στέρηση ἐµπιστοσύνης. Παρατήρησαν, τὸν περασµένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ µεγάλη διαφορὰ ἀνάµεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήµης καὶ στὴ λογοτεχνία, παρατήρησαν πὼς ἀνάµεσα σ’ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράµα καὶ ἕνα σηµερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη
Ναί, ἡ συµπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ µοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν’ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ ποὺ ὀνοµάζουµε ποίηση. Αὐτὴ ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγµὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει ποὺ νὰ βρει καταφύγιο, ἀπαρνηµένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ πάει νὰ ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι’ αὐτὴ δὲν ὑπάρχουν µεγάλα καὶ µικρὰ µέρη τοῦ κόσµου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν’ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια να κρίνει μία χωρα από το μέγεθος της, την γλώσσα της, τον πλούτο, ή την βιομηχανία της. Χρωστῶ τὴν εὐγνωµοσύνη µου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδηµία ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγµατα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόµενες περιορισµένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες ὅπου πνίγεται ὁ παλµὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανός νὰ κρίνει µὲ ἀλήθεια ἐπίσηµη τὴν ἄδικη µοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυµηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐµπνευστή, καθώς µᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νοµπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου ποὺ µπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴνἀναπόφευκτη βία µὲ τὴ µεγαλοσύνη τῆς καρδιᾶς του.


Σ’ αὐτὸ τὸν κόσµο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας µας χρειάζεται ὅλους τούς ἄλλους. Πρέπει ν’ ἀναζητήσουµε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ νὰ βρίσκεται. Ὅταν στὸ δρόµο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγµά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν : ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουµε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουµε. Ἂς συλλογιστοῦµε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα.»

Δευτέρα 18 Ιουνίου 2012

Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό: Βιβλίο το βιβλίο οικοδομείται ο ουμανισμός


          Π. Κρημνιώτη  - Ημερομηνία δημοσίευσης: 17/06/2012 - εφημ. Η ΑΥΓΗ

"Ο Όμηρός σου είναι μουγκός" αναφωνεί ο Πετράρχης όταν λαβαίνει σε πάπυρο το σπάνιο ομηρικό χειρόγραφο. Άνθρωπος της ποίησης αλλά και της δράσης, ο πατέρας του ουμανισμού βάλθηκε στο τέλος του βίου του να μάθει αρχαία ελληνικά προκειμένου να έχει πρόσβαση στην αρχαιοελληνική γραμματεία. Με το έργο του εισχώρησε σε περισσότερους από έναν πνευματικούς κόσμους, σύρρωντας το κομβικό βήμα της μετάβασης από τη θεολογική θεώρηση στη θέαση του απτού. Για τον Πετράρχη ήταν ένα βήμα, για την ανθρωπότητα το καθοριστικό σάλτο προς την Αναγέννηση. Ο βίος του Πετράρχη, ενδιαφέρων από κάθε άποψη, του επιφύλαξε επιπλέον το τέλος που θα ευχόταν κάθε άνθρωπος του πνευματικού διαμετρήματός του. Στις 18 Ιουλίου 1374 βρέθηκε νεκρός ανάμεσα στα βιβλία και έγγραφα της βιβλιοθήκης της κατοικίας του.
Από τα μέσα του 15ου αιώνα η εφεύρεση της τυπογραφικής τέχνης και η εδραίωσή της και σε πολίχνες ακόμα της Ευρώπης άλλαξε το τοπίο της βιβλιοπαραγωγής και έδωσε άλλες δυνατότητες στον καθένα να αποκτήσει γνώση που συχνά καλύπτονταν από βιβλιοταφικές συνήθειες
Αν αναλογιστεί κανείς ότι ήταν ο πρώτος που δημιούργησε συλλογές βιβλίων σε βιβλιοθήκες, συγκέντρωνε νομίσματα και διατηρούσε χειρόγραφα, αντιγράφοντας ιδιοχείρως όσα δεν μπορούσε να αγοράσει, ενώ ταυτόχρονα είχε μισθωμένους αντιγραφείς και προέτρεπε τους συγχρόνους του στη συλλογή αρχαίων εγγράφων και στη μελέτη της κλασικής ελληνικής και ρωμαϊκής λογοτεχνίας, αντιλαμβάνεται τη θέση που κατείχε η βιβλιοθήκη στον αξιακό κώδικα του Πετράρχη. Θα άξιζε, λοιπόν, από κάθε άποψη, μια επίσκεψη στη δική του βιβλίοθήκη.
Απ' αυτήν ακριβώς τη βιβλιοθήκη, αλλά και από τις βιβλιοθήκες των υπόλοιπων σκαπανέων του Ουμανισμού, τον Βοκάκιο και τον Λεόντιο Πιλάτο, πιάνει το νήμα ο Κωνσταντίνος Σ. Στάικος στον πέμπτο τόμο της Ιστορίας της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό "Από τον Πετράρχη έως τον Μιχαήλ Άγγελο" (εκδ. Κότινος) με τον οποίο ολοκληρώνει το τιτάνιο έργο της αφήγησης της πορείας του ανθρώπινου πολιτισμού από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ως την Αναγέννηση, ιδωμένη μέσα από την περιπέτεια του βιβλίου και της βιβλιοθήκης. "Είναι η ιστορία του πνεύματος υπό το πρίσμα του βιβλίου και της βιβλιοθήκης και στην αντιστοιχία με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις" εξηγεί ο ιστορικός του βιβλίου Κ. Στάικος.



* * *
Η πρωτότυπη αυτή ιστορία ξεκίνησε πριν από δώδεκα χρόνια. "Ο τόμος αυτός ολοκληρώνει τη μαραθώνια διαδρομή από τις απαρχές της γραπτής παράδοσης που είχε ως επίκεντρο την κοσμογονία μέχρι την εδραίωση του ουμανισμού στη δυτική σκέψη που σηματοδοτείται από μεγάλους συγγραφείς της Δύσης, όπως ο Πετράρχης, ο Αριόστο, ο Ρονσάρ, ο Θερβάντες και τέλος ο Σαίξπηρ" λέει ο κ. Στάικος. Από τις σελίδες του παρακολουθούμε τη διαδρομή του βιβλίου και ταυτόχρονα τη γέννηση της ουμανιστικής ιδέας, την εδραίωση της διδασκαλίας των ελληνικών ισότιμα με τα λατινικά, τη συμβολή της τυπογραφίας στην παιδεία, την εδραίωση των πανεπιστημιακών σπουδών, τον ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής βιβλιογραφίας με την επικράτηση των ευρωπαϊκών γλωσσών και τη δημιουργία βιβλιοθηκών σε μοναστηριακά κέντρα αλλά και σε κοσμικά κτήρια με δημόσιο χαρακτήρα.
Κομβικό σημείο της ουμανιστικής φιλοσοφίας αποτελεί το 1397, εξηγεί ο κ. Στάικος, καθώς εγκαινιάζεται στη Φλωρεντία η επίσημη και συστηματική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Ταυτόχρονα και παράλληλα Έλληνες δάσκαλοι από την Κωνσταντινούπολη αναλαμβάνουν έδρες σε διάφορα πανεπιστήμια της Ιταλίας αλλά και διαμορφώνουν γύρω τους λόγιους κύκλους με αποκλειστικό σκοπό τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας. Τα πλέον εξέχοντα μέλη της ιταλικής λογιοσύνης σύντομα κατανόησαν πως ό,τι είχαν στα χέρια τους από λατινικές μεταφράσεις, έργων του Αριστοτέλη κυρίως, έχριζαν αναθεώρησης. "Αυτή η φιλολογική εργασία μπορούσε να γίνει μόνο με βάση τους ελληνικούς κώδικες που έφεραν μαζί τους οι βυζαντινοί αλλά και αυτούς που αγόραζαν από την Κωνσταντινούπολη όσοι Ιταλοί ολοκλήρωναν τις σπουδές τους αυτές. Ένας αριθμός μεγαλύτερος από 1.000 χειρόγραφα πέρασε στη δύση πριν και μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Με τη διαδικασία της μεταφοράς των κωδίκων οι Ιταλοί ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με κείμενα φιλοσόφων και διανοουμένων που γνώριζαν μόνο καθ' όνομα. Ο Πλάτωνας ήταν άγνωστος στη Δύση όπως και ο Θουκυδίδης" υπογραμμίζει ο κ. Στάικος.
Από τα μέσα του 15ου αιώνα η εφεύρεση της τυπογραφικής τέχνης και η εδραίωσή της και σε πολίχνες ακόμα της Ευρώπης άλλαξε το τοπίο της βιβλιοπαραγωγής και έδωσε άλλες δυνατότητες στον καθένα να αποκτήσει γνώση που συχνά καλύπτονταν από βιβλιοταφικές συνήθειες. Το παράδειγμα που παραθέτει ο κ. Στάικος είναι χαρακτηριστικό. "Αν είχε κάποιος ένα μοναδικό αντίγραφο κειμένου το οποίο δεν μοιραζόταν με κανέναν, το “έθαβε” στη δική του βιβλιοθήκη, όπως στην περίπτωση του “Λεξικού” του Ησύχιου".
Μέσα, λοιπόν, από την εδραίωση της έννοιας της βιβλιοθήκης αρχίζει να δομείται το οικοδόμημα του ευρωπαϊκού ουμανισμού. "Η ουμανιστική ιδέα είναι βασισμένη σε μία βιβλιακή παράδοση που θέλει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου ελεύθερα να διαλογίζεται και να πράττει προσφέροντας έτσι στα κοινά αλλά και ολοκληρώνοντας τη δική του ύπαρξη. Μέσα απ' αυτό το πρίσμα καθιερώθηκε ο θεσμός της βιβλιοθήκης κάθε καλλιεργημένου ατόμου που επιθυμούσε να καλλιέργήσει την ψυχή του μέσα από την οποία θα κατευθύνει τα έργα του. Κάτι που δεν έχει αλλάξει ως σήμερα σε τελική ανάλυση" λέει ο Κ. Στάικος, επισημαίνοντας ταυτόχρονα ότι "οι διοανοούμενοι την εποχή εκείνη έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στα δρώμενα και τις πολιτικές εξελίξεις".
Και στον παρόντα τόμο, παράλληλα με την ιστορία της βιβλιοθήκης, παρακολουθούμε και μια άλλη ιστορία, άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της. Ο Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος, υπό την άλλη του ιδιότητα, του αρχιτέκτονα, κλείνει και ετούτο τον τόμο με την αρχιτεκτονική εξέλιξη των βιβλιοθηκών σε κτηριακό και εξοπλιστικό επίπεδο. Η πεντάτομη ιστορία κυκλοφορεί επίσης και στα αγγλικά από εκδοτικούς οίκους της Αμερικής (Οak Knoll Press) και της Ολλανδίας (Ηes de Graaf) και μεταφράζεται από το Πανεπιστήμιο του Πεκίνου στα κινέζικα καθώς επιλέχθηκε να γεφυρώσει τις γνώσεις του κινεζικού πολιτισμού με τη διαδρομή του βιβλίου και της βιβλιοθήκης της Δύσης.
Έχοντας πια ολοκληρώσει την ιστορία των βιβλιοθηκών, ο Κ. Στάικος ετοιμάζει το επόμενο βιβλίο του. Αυτή τη φορά καταπιάνεται με μια βιβλιοθήκη την οποία σίγουρα θέλουν πολλοί να "επισκευτούν". Αφορά τη συγκρότηση της βιβλιοθήκης του Αριστοτέλη και αναμένεται να κυκλοφορήσει μέχρι τα τέλη του χρόνου. “Ανασυστείνω τη βιβλιοθήκη και με βάση τις παραπομπές σε έργα και δοκίμια που δεν έφτασαν ως τις μερες μας, τα λεγόμενα “εξωτερικά συγγράμματα” και “μικρές πραγματείες” που σχετίζονται με τις θέσεις του στην προσέγγιση διαφόρων περιοχών των γραμμάτων”. Προηγουμένως θα κυκλοφορήσει "Η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας του Πλάτωνα" η οποία εξετάζει κτηριολογικά ζητήματα, τον φιλοσοφικό σχεδιασμό, τον μαθητικό κύκλο, την εκδοτική δραστηριότητα και συλλογές βιβλίων”.


__________________________________________________________
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=695293

Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου 2012

Παλαιά και νέα ποίηση: Θεωρία ποίησης


Αιμίλιος Χουρμούζιος 
(1904-1973)
Οι εκδόσεις των φίλων, 
Αθήνα 1980

Είναι καιρός που επαύσαμε να ταλαιπωρούμεθα για τον προσφορότερον ορισμό της Ποιήσεως. Και είναι, νομίζω, ο καιρός της χρεωκοπίας των «σχολών», των κινημάτων στην τέχνη, των μανιφέστων και των θρησκειών. Η Ποίηση οδοιπορεί μαζί με τη διαλυμένη ψυχή του ανθρώπου κι αν κάπου σταθμεύει, είναι για να μετρήση το πλάτος των παρθενικών της βημάτων. Είναι αληθινά η καταλυτική εποχή του θανάτου των ενθουσιασμών που σ’ άλλα χρόνια, παλαιότερα πολύ – αφού οι δεκαετίες έχουνε τώρα για μας την έκταση των αιώνων και το χτες βιάζεται να περάση στην προϊστορία – αρκούσαν για να γίνουν οι στρατολόγοι των «σχολαρχών». Ο ποιητής είναι σήμερα περισσότερο μόνος απ’ όλους τους περήφανους ερημίτες που την αχνή τους μορφή μας περισώζει το εικονοστάσι της παγκόσμιας γραμματολογίας. Μόνος είναι, γιατί λείπει τώρα το στοιχείο της κοινότητας των σκοπών κι ο μυστικιστικός φανατισμός του συνεκτικού ιδεώδους. Τίποτα δεν είναι πια πλήρες, τίποτε δεν είναι άρτιο. Και η Ποίηση, αφού έγραψε την τροχιά του ιδεολογισμού από τα μέσα του 19ου αιώνα ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται τώρα στη νεκρή ζώνη της αοριστίας. Έχει ξεπεράσει το στάδιο των απατημένων προσδοκιών. Δεν πιστεύει ο ποιητής και δεν δέχεται. Δεν ελπίζει, γι’ αυτό και δεν αυταπατάται. Μα είναι η Ποίηση αγώνας;…
Η εισβολή του ιδεολογισμού και της φιλοσοφίας στην Ποίηση που έχουν εκτοπίσει, ή τουλάχιστον παραμερίσει, το καθαρό συναίσθημα και βάρυναν τον μελωδικό λυρισμό, δεν είναι φαινόμενο των σύγχρονων καιρών. Οι καιροί μας και οι ποιητές των καιρών μας έχουν αντιδράσει στηνοργανωμένη ιδέα της εποχής του επιστημονισμού. Το σκίρτημα του υπερρεαλισμού υπήρξε μια ανταρσία και της οργανωμένης ιδέας, κατά της λογικής, αλλά η ανταρσία δεν θα διεκδικούσε τη θέση της στο χρονικό της  Ποιήσεως του ΧΧού αιώνα αν δεν υψωνόταν κάθετη για ν’ αγγίση τον προσανατολισμό. Ήδη, με πολλή λογική ο Αντρέ Ζιντ διατύπωσε στις Νέες Τροφές το επαναστατικό σύνθημα: «Α! ποιος θα λυτρώση το πνεύμα μας από τις βαρειές αλυσίδες της Λογικής;». Κι αυτός ο Πωλ Βαλερύ γινόταν κατά κάποιον τρόπο ο πρόδρομος του αυτοματισμού με τον περίφημον αφορισμό του: «Η παραμικρότερη διαγραφή (rature), παραβιάζει τον αυθορμητισμό». Η κατάλυση της λογικής υπήρξε μια προσπάθεια διαφυγής των ανθρώπων του πνεύματος από τα αδυσώπητα συμπεράσματα των λογικών κατασκευών και ο αυθορμητισμός μια παραλλαγή της διαφυγής αυτής που αναζητούσε με την ανασκαφή του υποσυνειδήτου την εξαγωγή ενός καινούργιου εγώ, απείραχτου από τη φθορά της προσαρμογής με τον πολύμορφο –ηθικό, ιδεολογικό και πολιτικοκοινωνικό- συμβατισμό. Ολόκληρο το υλικό της Ποιήσεως είχε τριβεί από την αδιάλειπτη επανάληψη κι από την αποθήκευσή του στα ίδια μορφικά περιγράμματα. Ακόμη και οι λέξεις, τα φραστικά σχήματα, οι λεκτικοί συνειρμοί φαίνονταν τρομεροί αναχρονισμοί. Αν ο Βαλερύ πίστευε πως «οι ολόγυμνες σκέψεις και οι ολόγυμνες συγκινήσεις είναι τόσο αδύνατες όσο κ’ οι ολόγυμνοι άνθρωποι, γι’ αυτό, θα πρέπει να τις ντύσουμε» -και ποιο θα ήταν το ντύμα τους, αν μη οι λέξεις;- ο Αντρέ Μπρετόν, ο πρωθιεράρχης του υπερρεαλισμού, ζητώντας και τον λεκτικό αυτοματισμό, θεωρούσε πως «ήταν τερατώδης πλάνη να πιστεύουμε πως η γλώσσα δημιουργήθηκε για να διευκολύνει τις ανθρώπινες σχέσεις». Ο ριζοσπαστισμός του υπερρεαλισμού, δαμασμένος από τον σατανά του, τη λογική, επαναλαμβάνει το σύνθημα του Μπρετόν με αυτή τη λεπτή υπεκφυγή του Αντρέ Ζιντ που συναντά ο μελετητής του χρονικού της Νεώτερης Ποίησης στο ίδιο εκείνο απόσπασμα των Νέων Τροφών που δημοσίευσε το ντανταϊστικό όργανο η Λογοτεχνία: «Ονειρεύομαι νέες αρμονίες, μια τεχνική των λέξεων λεπτότερη και ειλικρινέστερη, χωρίς ρητορική και που δεν ζητάει τίποτε ν’ αποδείξη». Αυτό το «που δεν ζητάει τίποτα ν’ αποδείξεη» είναι μια άλλη μορφή του υπερρεαλιστικού αυτοματισμού, μια άλλη άρνηση του λογικού συνειρμού που οδεύει πάντα προς ένα κάποιο αποδεικτικό συμπέρασμα, είτε τούτο διατυπώνεται είτε απλώς υποβάλλεται.
***
Η Ποίηση, από τα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας του ΧΧού αιώνα, αγωνίζεται να κερδίση κάποιαν αυτονομία όχι τόσο ειδολογική όσο πνευματική. Προσπάθησε ν’ αποχωριστή από τη γενική κίνηση του πνεύματος, εγκαταλείποντας σιγά σιγά και με θυσίες οδυνηρές τις μεστότερες κατακτήσεις της. Από τότε χρονολογείται η ρήξη με την παράδοση.  Από τότε σημαδεύεται αυτό το έξαλλο ταξίδι προς το άγνωστο που έμελλε να περάση από τις αδυσώπητες Συμπληγάδες του Ορθολογισμού και του Παραλογισμού για να μας φτάση δεινά τραυματισμένη αλλά και με πολλή δύναμη κι αυτοπεποίθηση για να μην επιχειρήση καμιάν επώδυνη επιστροφή προς ό,τι με τόσο πάθος και με τόσην αγωνία αποχωριζόταν. Τριάντα περίπου χρόνια διαρκεί η κρίση της αναζήτησης, η δοκιμασία των επάλληλων αποτυχιών, η θανάσιμη πάλη με την πρόζα για τη βεβαίωση του ιδιότυπου εδάφους όπου καλλιεργείται ο νέος ποιητικός λόγος, και στα τριάντα τούτα χρόνια οι κατακτήσεις υπήρξαν τόσο μεγάλες όσο μεγάλη υπήρξε και η αυτοκαταστροφή και η αυτοκατάλυση σε στείρα αποτελέσματα. Μ’ όλο τούτο, τα τριάντα αυτά χρόνια έγιναν ήδη μια ιστορία και το πρώτο κεφάλαιο μιας νέας παράδοσης που έχει τούτη την ιδιοτυπία από ό,τι συνήθως εννοούμε λέγοντας παράδοση: την αέναη κινητικότητα και τον δυναμικό μεταβολισμό. Σήμερα η Ποίηση δεν διεκδικεί πια έναν νέο ορισμό που να θέτει με τον περιοριστικό του χαρακτήρα ορόσημα, φράγματα και τυπικούς κανόνες. Η Ποίηση σήμερα, αν βρίσκεται από ιδεολογική πλευρά στη νεκρή ζώνη της αοριστίας, από καθαρά τεχνολογική βρίσκεται σε μια ρευστότητα ιδεολογική που φαίνεται να δικαιολογεί τη ρήση του Βαλερύ: «Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους έχουν για την Ποίηση ιδέα τόσο αόριστη, που η ίδια αυτή αοριστία της ιδέας τους είναι γι’ αυτούς ο ορισμός της Ποιήσεως». Αυτή η αοριστια είναι ό,τι απελευθερώνει τον σύγχρονο ποιητή από την οποιαδήποτε πειθαρχία, που ενδυναμώνει την ατομική προσπάθεια τα κατάχτησης ενός προσωπικού αισθητικού πιστεύω και γίνεται το κίνητρο της ατομικής συνεισφοράς για την αργή μορφοποίηση του νέου ποιητικού ιδεώδους. Εξάλλου η βαθμιαία ιδεολογική απομόνωση του ποιητή που ζει μετ α άλλα ανεξάρτητα πνεύματα τη στιγμή της Μεγάλης Διάψευσης του ιδεώδους του ομαδισμού, αν απελευθερώνει την ποιητικήν έμπνευση και κινεί τις δημιουργικές δυνάμεις της φαντασίας, βοηθεί ταυτόχρονα, χωρίς ιδιοτέλεια, την ίδια μορφοποιητική λειτουργία που συντελείται σχεδόν ασυνείδητα, αλλά γι’ αυτό όχι λιγότερο οικοδομητικά. Δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει πόσο διάστημα χρόνου θα καλύψη η απομόνωση τούτη που μπορεί να χαρακτηρισθή με πολλή σχηματοποίηση σαν μια επιστροφή στο άτομο. Όμως ουσιαστικά δεν πρόκειται για επιστροφή, αλλά για μια νέα ανίχνευση του ατόμου. Επιστροφή θα ήταν αν το σημερινό άτομο ήταν το προπολεμικό μόριο της ομάδας που είχε παραμερίσει για να κονιορτοποιηθεί από τον οδοστρωτήρα του ομαδισμού, ένα μόριο αυτάρεσκο, εγωκεντρικό, αλαζονικό κι ατίθασο, ξένο προς ό,τι θα ήταν δυνατό να θεωρηθή σαν προσπάθεια κοινωνικού μεταμορφισμού ή καν το μόριο εκείνο το ομφαλοσκοπικό και αδιάφορο που στένευε τον κόσμο σε μια γειτονιά και την παγκόσμιαν αγωνία την περνούσε από τη βελονοτρυπίδα του μικρόχαρου εγώ του. Σκέπτομαι το άτομο που ήταν μια άρτια κοινωνική μονάδα και δέχτηκε ν’ ακρωτηριάση τις προεξοχές του ατομισμού του για χάρη του ομαδικού σχήαμτος της ευτυχίας. Τώρα που το σχήμα τούτο αποδείχτηκε τόσο κακότεχνο και τόσο στενόχωρο που να μη μπορεί να δεχτή την ανθρώπινην αγωνία και τώρα που το προσωπείο της ελευθερίας φενακίζει το τερατώδες πρόσωπο της δουλείας, το άτομο θέλει να ξαναγυρίση στον εαυτό τουτον ανανεωμένον από τον πύρινο κύκλο της μεγάλης δοκιμασίας. Έτσι φαντάζομαι και τέτοια νομίζω, πως είναι αυτή η επιστροφή που δεν γίνεται μ’ ενθουσιασμό αλλά με πολλή πίκρα. Πόσον καιρό θα είναι ο άνθρωπος ερημίτης του εαυτού του δεν είναι δυνατό να προμαντευθή γιατί κανένας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει αν η φοβερή σύγχυση των ιδεών, που την ξεκαθαρίζει ο καθένας μας ξέχωρα για την ειρήνευση της δικής του ψυχής, θα οδηγήση σε καινούργιο χάος. Ωστόσο το διάστημα τούτο δεν μπορεί πια να είναι ένα διάστημα σιγής για τους ανθρώπους που έχουν ακόμα φωνή. Και οι σκόρπιες φωνές μ’ όλη την πολυτονία τους είναι ικανές να δημιουργήσουν τη συμφωνία των διάσπαρτων και συχνά παράταιρων ήχων που είναι χίλιες φορές προτιμότερη από τη διατεταγμένην ομοφωνία. Η έλλειψη σταθερού προσανατολισμού, ιδεολογικού και αισθητικού, αν αποκόπτει κάθε δεσμό με την άστατη παράδοση των μεσοπόλεμων χρόνων, αρχίζει να γίνεται η ίδια παράδοση. Οσο οξύμωρη κι αν φαίνεται η βεβαίωση τούτη, δεν παύει να είναι περίεργη πραγματικότητα. Αρχίζει δηλαδή να σταθεροποιείται το κλίμα της ασύδοτης ελευθερίας που επιτρέπει τα πιο επικίνδυνα τολμήματα, αλλά και τα πιο γόνιμα συνάμα, γιατί η αλυσίδα της μίμησης συναντά τουςτουςείποντες κρίκους. Εκεί, είτε σταματά, είτε επιχειρεί το άλμα της νοητής ανασύνδεσης με το παρελθόν. Όμως το άλμα πέφτει συχνά στο κενό γιατί είναι πάντοτε δύσκολη η ψυχολογική γεφύρωση του σήμερα με το χτες. Το χτες είναι γεμάτο με προσδοκίες που σήμερα, κάτω από το ωμό φως των ξαστοχημένων πραγματοποιήσεων, αναδίνουν τη νοσηρότητα ή, στην καλύτερη περίπτωση, τη χίμαιρα. Ό,τι αναβιώνει το χτες ηχεί στην ψυχή μας σαν ήχος κούφιος, ήχος στεγανός, αφού δεν υπάρχει καμιά ανακλαστική επιφάνεια για να τον αναζήση. Τι επιζή σήμερα; Ισως κάποιος τρόπος ποιητικός, κάποια στιχουργική τεχνική, κάποια υπολείμματα ρυθμών που αγωνίζονται να θεμελιώσουν τη συνέχεια χωρίς να το πετυχαίνουν, γιατί κανένας άξιος ποιητής του καιρού μας δεν επιχειρεί το αβέβαιο τούτο βάδισμα απάνω στο τεντωμένο σκοινί που θέλει να συγκρατήση το ολάρμενο καράβι από το μεγάλο ταξίδι. Οι ποιητικοί τούτοι τρόποι και οι στιχουργικές επαναλήψεις των προτύπων του χτες δημιουργούν την ψευδαίσθηση της πορείας. Και συνηθίζουμε να θεωρούμε ότι η Νέα Ποίηση έχει κιόλας ηλικία γιατί δυσκολευόμαστε πάντα να εμπιστευτούμε στα νεογέννητα.
***
Περιπέτεια λυρισμού
Η ηθική διάλυση του υπαρκτού κόσμου, η αξεπέραστη, υποκειμενικά και αντικειμενικά, κρίση των ιδεών, η αδυναμία της φιλοσοφίας να στηρίξη μια κατάφαση κα να διεκδικήση αδιασάλευτο έδαφος στο χώρο της ψυχής, υπήρξαν οι συντελεστές της αοριστίας. Η αοριστία, από τα πρώτα χρόνια της μεσοπόλεμης παρένθεσης, είχει επιβληθή σα κλίμα αισθητικό, αφού προηγουμένως είχε δημιουργήσει την ηθικά περιρρέουσαν ατμόσφαιρα –(πόσον αληθινά λαμπρός είναι, στη γενικευτικότητά του, ο ροϊδικός όρος…). Η αοριστία είναι και αυτή μια κρίση – μια κρίση ιδεολογική στην ευρύτερη και περιληπτικότερη έννοια του όρου. Αλλ’ υπάρχουν κρίσεις και κρίσεις. Οι παροδικές και οι μόνιμες. Ό,τι χαρακτηρίζει τις παροδικές κρίσεις είναι ένας οξύτατος αγώνας ανάμεσα στην κατάφαση και στην άρνηση, ωσότου η κατάφαση εξουδετερώση την άρνηση και συνεχίση, μ’ όλη την ταλάντευση, τη γραμμή της πορείας, ή ωσότου η άρνηση αποσυνθέση την κατάφαση και δίνοντας στην πορεία μιαν άλλη κατεύθυνση, εγκατασταθή σαν μια νέα, αυτή, κατάφαση χρησιμοποιώντας τα διαλυτικά στοιχεία της πρώτης, που μεταβάλλονται τώρα σε στοιχεία θετικού δυναμισμού. Στις παροδικές κρίσεις η Ιστορία σταθμεύει πρόσκαιρα, όσο χρειάζεται για να σημαδέψη την ταραχή. Αλλ’ η συνέχεια επιβάλλεται, κυριαρχεί και οδεύει, είτε στην παλιά γραμμή είτε στη νέα, γιατί και η νέα γραμμή είναι μια συνεχής κατάφαση μ’ ελαφρούς τιναγμούς. Στις μόνιμες κρίσεις ο αγώνας είναι αδιάλειπτος˙ όμως, μετά την πρώτην οξύτητα, αποκαθίσταται σιγά σιγά ένα καθεστώς που έχει το στοιχείο κάποιας ρευστής μονιμότητας. Είναι η μονιμότητα που δεν κλείνει τον θάνατο του στατικού, γιατί οι αντιφατικές δυνάμεις βρίσκονται πάντοτε σ’ ενέργεια και εγρήγορση. Ωστόσο καλύπτει ένα χρονικό διάστημα επαρκές για να δημιουργήση ατμόσφαιρα, θερμοκρασία, κλίμα. Η κρίση γίνεται συνείδηση και απαιτεί την προσαρμογή. Και η Αισθητική είναι κυριότατα μια προσαρμογή στο ηθικό κλίμα της εποχής. Δεν είναι δύσκολο ν’ αντιληφθούμε πως η ιδεολογική αοριστία δημιούργησε την αισθητική της αοριστίας. Οι απαρχές πρέπει να ν’ αναζητηθούν στην περίοδο της τυπικής εκείνης προσπάθειας της επιστήμης να διασπάση το διάφραγμα που εχώριζε την έννοια της στατικής ύλης από την εν δυνάμει ύλη, δηλαδή την ενέργεια. Είναι μια αποφασιστική περίοδος μεταξιώσεως των αξιών, η εποχή μιας νέας φυσικής που ανέτρεπε με ραγδαιότητα τις παραδεγμένες ιδέες και κλόνιζε σύρριζα τις καθιδρυμένες αντιλήψεις. Η βαθύτατη αλλαγή που έμελλε να επηρεάση τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και φυσικάη την αισθητική, που αποτελεί έναν κλάδο του ιδεολογικού επιστεγάσματος της κοινωνικής διάρθρωσης, υπήρξε η βασική αιτία του μεγάλου αποχωρισμού του ατόμου από την παράδοση, το κίνητρο της διαφυγής του από την κοινή κοίτη του πνεύματος, η αφορμή της ρήξης με την οργανωμένη ιδεολογία της κοινωνικής μάζας. Από τη στιγμή που οι τρέχουσες ιδέες έχασαν την πειστικότητά τους, το καθορισμένο εννοιολογικό τους περίγραμμα με τη σαφήνεια του περιεχομένου του έγινε εξαιρετικά στενόχωρο, η φθορά των λέξεων πρόβαλε με περισσότερη γυμνότητα, κι ο αγώνας αίφνης του Μαλλαρμέ, για την κάθαρση και τη λεκτική αποπνευμάτωση φαινόταν ανεπαρκής για να τους ξαναδώση την παρθενικότητα και τη στίλβη τους. Δεν έφταιγαν τόσο οι λέξεις όσο το εννοιολογικό τους φορτίο. Οι λέξεις, ειδικά μετά το ουμανιστικό στάδιο της ποιήσεως που χρονικά τάσσεται ανάμεσα στον συμβολισμό και τον νεοσυμβολισμό, (δηλαδή σε μια περίοδο που καλύπτει περίπου τριάντα τόσα χρόνια, από το 1890 έως το 1920), και μετά τη φιλοσοφική φάση, όπου η ποίηση προσπαθούσε ν’ ανταγωνισθή τη φιλοσοφία στο επίπεδο της μεταφυσικής γνώσεως του κόσμου, οι λέξεις έμειναν αυτό που ήταν: οχήματα ιδεών που δεν άργησαν να γνωρίσουν  βίαιους τιναγμούς πάνω στα κοφτερά χαλίκια της αποκαλυπτικής παρουσίας του υποσυνείδητου. Η γεφύρωση του διχασμού του βαθύτερου εγώ με το εγώ το διαμορφωμένο από την τριβή του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο, η κατάργηση της διάστασης ανάμεσα στην παρθενική ψυχή του ανθρώπου και του αντικειμενικού κόσμου, η συγχώνευση δηλαδή του υποκειμένου με το αντικείμενο, άλλοτε μόλις συνειδητή, ή μάλλον χαμένη στις σκοτεινές περιοχές του ονείρου, σήμερα ανάγκη επιβλητική μέσα στην απόγνωση της αυτοκαταδίκης και της αυτοεξορίας, υποβάλλει την έφεση μιας γνώσης ολοκληρωτικής του εγώ και του κόσμου, και παράλληλα μιας ηθικής που θα ρυθμίση την ατομική αγωγή απέναντι του συνόλου ή, καλύτερα, της ηθικής που θα καταργήση τη διάκριση ανάμεσα στην ατομική και τη μαζική αγωγή.
***
Η αγωνία της Ποιήσεως και η περιπέτεια του Λυρισμού άρχισαν από την ώρα που το άτομο ζήτησε να γνωρίση τον εαυτό του, να τον γνωρίση ολοκληρωτικά, σε βάθος και σε πλάτος, κι από τη στιγμή που η αυτοεμπειρια χρησιμοποιήθηκε σαν ένα μέσο για να γνωρίσουμε τον κόσμο. Από την ίδια στιγμή η Ποίηση γίνεται ένας αγώνας για την κατάχτηση του επιστητού και μαζί πλουτίζεται με διεκδικήσεις που άλλοτε παρακολουθούσαν μονάχα το φιλοσοφικό πνεύμα στις αναζητήσεις του. Ήδη ο Μπωντλαίρ θεωρούσε τον εαυτό του το σκεύος εκλογής που είχε επιλεχθή για να εκφράση το μυστήριο της ζωής, ενώ πριν από τον υπερρεαλισμό και τον πρωθιεράρχη του τον Αντρέ Μπρετόν, ο Ζερράρ ντε Νερβάλ αναζητούσε χωρίς καμιά προπέτεια ταχυδακτυλουργική, να ισορροπήση το υπαρκτό με το ανύπαρκτο, το απτό με το ασύλληπτο, το όνειρο με τη ζωή: «Θαρρώ, έλεγε ο ανύποπτος εκέινος πρόδρομος των νεώτερων εξερευνητών του ονειρικού χώρου, πως η ανθρώπινη φαντασία δεν επινόησε τίποτα που να μην είναι αληθινό». Κι από τότε η υπαρκτή ζωή, ο θεατός κόσμος αποτελούσαν μια δεύτερη αλήθεια που ερχόταν να προστεθή στην αλήθεια την ονειρική. Αν η αντίληψη τούτη, στην εποχή ακόμη του ρομαντισμού, ήταν μια καθαρά ποιητική βεβαίωση, που είχε μόνο στήριγμα τη μυστικιστική προσήλωση των ποιητών στην αποκαλυπτικότητα της εμπνεύσεως, στα νεώτερα χρόνια οι ψυχαναλυτικές έρευνες επροίκισαν τις ποιητικές φαντασιώσεις με τη θετική κι αποδεικτική δύναμη της επιστήμης.    
[…]

Kωνσταντίνος Θεοτόκης: ο εισηγητής του κοινωνιστικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα: ο άνθρωπος – το έργο, Ικαρος 1941
Το έργο του Θεοτόκη, απλό καθαυτό, συμπυκνώνει και θα έλεγα: ολοκληρώνει –αν σταθούμε στις συνιστώσες γραμμές– τη διαδρομή της νεώτερης πεζογραφίας μας. Μετά την οριστικήν έκπτωση του ρομαντισμού, που εδώ στον τόπο μας ξεστράτισε σε μια παρωδία κλασσικισμού με κέντρο την άκαρπη προγονολατρεία, ο συμβολισμός επέβαλε ένα τεράστιο άλμα προς νέες πνευματικές περιοχές κ’ ήρθε σαν κίνημα λυτρωτικό από ό,τι άγονο, στείρο και στρεβλωτικό της ελληνικής ψυχολογίας έκλεινε ο ελληνικός ρομαντισμός. Αλλ’ ο συμβολισμός δεν είχεν εύρει το έδαφος επαρκώς καλλιεργημένο για να υψωθή στον αληθινά αναγεννητικό του προορισμό μέσα στο πλαίσιο της ελληνικής ζωής: όρθωνε ένα τεράστιο διάφραγμα ανάμεσα στους πνευματικούς ανθρώπους και στο λαό που ακόμη δεν ήξερε τον εαυτό του. 
Έπειτα, οι αιτίες που δημιούργησαν στις ξένες λογοτεχνίες το συμβολικό κίνημα σαν αντίδραση στον ξεπεσμένο νατουραλισμό και στον εκφυλισμό του ρεαλισμού σε άψυχες φωτογραφικές απεικονίσεις, απουσίαζαν από τον τόπο. Ο συμβολισμός, έξω, ζητούσε πέρ’ από την επιφάνεια το βάθος, πέρ’ από τη στεγνή περιγραφή τον κραδασμό του αισθήματος, πέρ’ από τον ακύμαντο λόγο την ευσυγκίνητη σκέψη, τον ιδεαλισμό πέρ’ από την πραγματιστική καθημερινότητα. Στην Ελλάδα δεν είχαμε καν γνωρίσει την πραγματικότητα, τον παλμό της ζωής, το τοπίο, το χρώμα, το αληθινό αίσθημα του ελληνικού κόσμου, την ατμόσφαιρα, τους ανθρώπους. Και σχεδόν ανεπαίσθητα, ο σύντομος αυτός σταθμός που έμελλε να ξαναγυρίσει στη νεοελληνική λογοτεχνία αργότερα με δικαιώματα μονιμότερης επιβίωσης, παραχωρεί τη θέση του σ’ έναν ανανεωμένο ρομαντισμό, εμποτισμένο με δημιουργική ζωτικότητα και με δυναμικήν ορμή για την κατάχτηση του νοήματος της ζωής. Ο ρομαντισμός αυτός θα ενισχυθή υστερώτερα μ’ έναν έντονο νατουραλισμό που ξεκίνησε από τον Φλωμπέρ, τον Ζολά και την πλειάδα των μεγάλων δημιουργών και θα εκταθή –στα πιο προχωρημένα και ριζοσπαστικά πνεύματα που αναζητούν την αλήθεια και μάχονται για την αλήθεια- σ’ έναν αντικειμενικό ρεαλισμό, μεστωμένον από την εξωτερική παρατήρηση, πλούσιο σε ψυχική πείρα, προικισμένο μ’ εξαιρετικήν ευαισθησία αλλά και με πολλήν «απάθεια» στην περιγραφή της ανθρώπινης φύσης. 
Στο τελευταίο τούτο σκαλοπάτι που θα προπαρασκευάση το αυριανό μυθιστόρημα της ελληνικής ψυχής, δεν έφτασαν αρκετοί στην εποχή του Θεοτόκη. Έφτασαν ίσως αργότερα. Αλλά το εσωτερικό τούτο σχήμα πορείας της νεοελληνικής λογοτεχνίας ανευρίσκεται ολόκληρο στη δημιουργική παραγωγή του Θεοτόκη. Είναι ο λόγιος που φανερώθηκε τη στιγμή της οξύτατης γλωσσικής διαμάχης, που παρακολούθησε και πήρε μέρος ενεργό στον αγώνα για τη διάπλαση της νέας ελληνικής συνείδησης και που το έργο του, συμβολικό στην αρχή, -ο Θεοτόκης δεν μολεύτηκε από το μικρόβιο του κακού ελληνικού ρομαντισμού κι από την πρώτη στιγμή στάθηκε αποφασισμένος εχθρός του- με ζωτικές νιτσεϊκές μεταγγίσεις, γιατί κι ο ίδιος φλεγόταν από τον πόθο της δημιουργίας ανώτερων, δυνατών ανθρώπων για να σταθούν φράχτες στο ρέμμα του ξεπεσμού, νατουραλιστικό υστερώτερα με ωραίες ρομαντικές παρενθέσεις, αντικειμενικά ρεαλιστικό στο τέλος με αναπτυγμένο το δώρο της ψυχολογικής περιγραφής, στέκεται θαυμαστό μνημείο της προσπάθειας της νεοελληνικής σκέψης να υψωθή σ’ ένα ιδεώδες τέχνης ανώτερο, ικανό να προωθήση τις μελλοντικές επιδόσεις της ελληνικής λογοτεχνίας.
Τέτοιο, όπως μας προσφέρεται, με τοςυ αληθινά ιστορικούς του σταθμούς, θα εξετάσουμε στη μελέτη που ακολουθεί το έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Θα το παρακολουθήσουμε στην εξελιχτική του διαδρομή μέσα στη νεοελληνική πραγματικότητα, αρχίζοντας από τα πρωτόλεια γυμνάσματα και φάνοντας στους ώριμους καρπούς της συνθετικής του δημιουργίας. Η βιογραφική έκθεση που προηγήθηκε θα διευκολύνη τον αναγνώστη να συνδέση –κι ο συντάχτης των γραμμών αυτών θα τον βοηθήση συχνά, γιατί η κριτική μέθοδος που τον καθοδηγεί είναι η ιστορική- το πρόσωπο και τη δράση του με τις ιδεολογικές ροπές που εκφράζει και δικαιώνει το έργο του. Η συνέπεια και η συνάρτηση των τριών τούτων στοιχείων, προσωπικότητας, περιβάλλοντος και ιδεολογίας, είναι ο οδηγός που θα μας βοηθήση ν’ αντιληφθούμε με κάθε δυνατή πληρότητα την καλλιτεχνική του δημιουργία σ’ όλη την πολυμέρειά της.  


Ο Παλαμάς και η εποχή του, τόμος πρώτος, Πήγασος 1944
Το μελέτημα τούτο –θα κάμω αμέσως την ομολογία της ψυχής μου- με τρομάζει. Όχι πως δεν είναι καρπός μακράς κ’ εξαντλητικής έρευνας μέσα στο παρθένο, παρ’ όλες τις χαραγμένες στράτες, δάσος της επληχτικής κριτικής γονιμότητας του Παλαμά – γιατί, αληθινά, τέτοιος καρπός ώριμης εμπειρίας από το σύνολο του κριτικού έργου του Ποιητή, δεν είναι και ούτε, όσο μας λείπουν οι λεπτομερείς βιβλιογραφικοί οδηγοί, θα μπορούσε να ήταν. Δεν με τρομάζει ο όγκος μιας εργασίας κατασπαρμένης σ’ εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια, προλόγους, ομιλίες τυπωμένες, γράμματα ιδιωτικά γεμάτα από κριτικούς χαραχτηρισμούς, εργασίας ακόμη ασυγκόμιστης, άταχτης, χρονολογικά αταξινόμητης, ασύνδετης με τα γεγονότα που έδωσαν την αφορμή ή τη νύξη για να εκδηλωθή ο κριτικός στοχασμός του Ποιητή. Για ν’ αποκρυσταλλώση κανείς μιαν εντύπωση, να σχηματίση κάποια γνώμη για την πνευματική πορεία ενός ανθρώπου, δεν χρειάζεται πάντοτε η γνώση ολόκληρου του έργου του, όταν η προσωπικότητά του είναι τόσο ισχυρή και η συνέπειά της τόσο κατάδηλη ώστε το μέρος να είναι μικρογραφία του όλου. 
Ο Oscar Wilde έφτασε μάλιστα στην τολμηρή παραδοξολογία πως ο κριτικός δεν είναι υποχρεωμένος ή μάλλον δεν θάπρεπε, να διαβάζει ολόκληρο το έργο που πρόκειται να κρίνη. «Για να γνωρίζει κανείς την ποιότητα ενός κρασιού, μας λέει ακροβατώντας με χαριτωμένη σοφιστικότητα, δεν είναι ανάγκη να πιη ολόκληρο το βαρέλι». (Th critic as artist). Ιδού, λοιπόν, ένας αφορισμός που για τον Παλαμά, θεωρούμενον ως κριτικό, θα ήταν ανεφάρμοστος. Γιατί ο Παλαμάς, όπως υπήρξε πρωτεϊκός στην ποίησή του, υπήρξε πρωτεϊκός και στην κριτική του. Υπήρξε, μ’ άλλες λέξεις, το ερμητικό ποτάμι που δεν κατώρθωσε, γιατί δεν το θέλησε, ν’ ακινητήση ούτε μια στιγμή στην πολυκύμαντη διαδρομή του, περνώντας με δροσοφόρον οίστρο ανάμεσα από τα λαίμαργα και διψαλέα στεγνά εδάφη μιας χέρσας γης που αποζητούσε το γόνιμο ερέθισμα της εγκυμοσύνης. 
Μ’ αν ο Παλαμάς υπήρξεν ο μεγάλος τροφός του πνευματικού δέντρου της χώρας, υπήρξε συνάμα ο μεγάλος απομυζητής των ιδεών, όλων σχεδόν των ιδεών, που κυκλοφορούσαν την εποχή του στο εξωτερικό, κι αν δεν ήταν το δεύτερο δεν θα ήταν, ίσως, ούτε το πρώτο. Πολλοί παραξενεύονται με την αέναη εναλλαγή του Παλαμά στο ιδεολογικό πεδίο, εναλλαγή που φανερώνεται τόσο στην ποίησή του όσο και τον κριτικό του λόγο. Η εναλλαγή είναι, κατά τη γνώμη μου, αναπόφευκτη γι’ άνθρωπο που σημάδεψε την πνευματική παρουσία του στον καθυστερημένο τόπο του με μιαν αξεδίψαστη πυρετικήν αναζήτηση ανάμεσα στους ξένους διανοητικούς ορίζοντες, απ’ όπου προσπαθούσε να συγκομίση, ν’ αφομοιώση, να δαμάση τα σκιρτήματα εκείνα του πνεύματος που θα μπορούσαν να γίνουν πυρήνες ιδεολογικής ανανέωσης στον τόπο. Και η αναζήτηση τούτη, εκδηλωμένη έναν καιρό που η πνευματική ζωή της Ελλάδας δεν είχε κανένα σταθερό υπόστρωμα, καμμιά βιώσιμη ιδεολογικήν αρχή που να μπορεί να μορφώση χαραχτήρες και να παρακινήση στην αποκρυστάλλωση μιας κοσμοθεωρίας, ταλαντεύθηκε ανάμεσα από τα πιο αντιθετικά κλίματα, πορίσθηκε χυμούς από τις πιο διαφορετικές φλέβες, στάθηκε, με την έκπληξη των αιφνιδιασμών, στους πιο περίεργους σταθμούς και παρουσιάστηκε κήρυκας και προωθητής ρευμάτων, τάσεων, φιλοσοφιών, που είχαν ανάμεσά τους ένα και μόνο κοινό σημείο επαφής: το θέλγητο του νέου. Γι ανα συνοδεύση κανείς τον Παλαμά σ’ όλην αυτή τη διαδρομή που κυμάνθηκε μισόν αιώνα περίπου, από το 1880 έως το 1930, θα πρέπει να παρακολουθήση με υπομονή και κατανόηση ολόκληρη την πνευματική πορεία του έθνους στο ίδιο διάστημα, αφού ο Κωστής Παλαμάς υπήρξεν ο ευπαθέστερος, ο διανοητικώτερος, ο αντιπροσωπευτικώτερος μαθητής των μεγάλων ή μικρών διδασκάλων που καθωδήγησαν τα βήματά μας από το εξωτερικό. Γι’ αυτό είπα στην αρχή πως το μελέτημα τούτο με τρομάζει. Αν προσπαθούσε κανείς να εντοπίση την έρευνα και την κρίση του στον Παλαμά, δοκιμάζοντας να συλλάβη ωρισμένες γενικές ιδέες, ωρισμένα αισθητικά αξιώματα που θα ερρύθμιζαν τη στάση του απέναντι των πνευματικών προβλημάτων του καιρού του, θα έβλεπε, με πολλήν απογοήτευση, πως θ’ άνοιγε  μια πόρτα σ’ ένα ασύλληπτο χάος, θα έβλεπε ενθουσιασμούς που ύστερα θα γίνονταν σκεπτική επιφύλαξη, φανατισμούς που θα ξέφτιζαν σε ψυχρές αναπολήσεις, δόγματα που θα ξέπεφταν σε τρέχουσες και συχνά κίβδηλες αξίες, κι όλα τούτα γιατί θα παραμέριζε από το οπτικό του πεδίο το πνευματικό έθνος στο σύνολό του. Και το πνευματικό έθνος, ασυγκρότητο ιδεολογικά, χέρσος τόπος, αποζητούσε ένα ιδανικό για κίνητρό του, ήθελε κάποιαν αξία να υψώση σε σύμβολο ζωής, ένα σύνθημα για να το κάνη αγώνα. Ο Κωστής Παλαμάς υπήρξεν η τυπικώτερη έκφραση του ωραίου αυτού δυναμισμού που απειθάρχητος καθώς ήταν, είχε πρωτογονική ορμή, ικανή να διασπάση φραγμούς, να τινάξη ορόσημα και ν’ ανοίξη την πορεία προς τον άγνωστο αλλά πλατύν ορίζοντα. Ο Παλαμάς δεν υπήρξε μόνο η συνισταμένη των πόθων αυτών, ο ενσαρκωτής ενδιάθετων ροπών του έθνους του, ο σημαιοφόρος της εξόρμησης. Υπήρξε συνάμα κι ο πολιορκημένος της παράδοσης, της ρομαντικής παράδοσης που αγωνίστηκε αγώνα μεγάλο να την προσαρμόση με τα νέα ιδανικά, να την ανακαινίση όπου ήταν δυνατό ν’ ανακαινιστή, να τη διευρύνη για να χωρέση μέσα της ο χείμαρρος του μέλλοντος. Μοιραία συνέπεια στα πρώτα τούτα βήματα της νεοελληνικής σκέψης ήταν η αμφιβολία, η ταλάντευση, το δειλό ψάξιμο. «Η γνώση προχωρεί με βήματα, όχι με άλματα» λέει ο Μακώλεϋ. Κι αν θυμηθούμε τον Βάκωνα: «Αν ο άνθρωπος αρχίση με βεβαιότητες θα καταλήξη στις αμφιβολίες αλλ’ αν αρκεσθή ν’ αρχίση με τις αμφιβολίες θα καταλήξη στις βεβαιότητες», (Advancement of Learning). Μας το ξομολογιέται ο ίδιος ο Ποιητής σ’ έναν πρόλογό του γραμμένο στα 1912, όταν υπήρχε ήδη η προοπτική του χρόνου και μπορούσε, χωρίς τη θερμοκρασία της αγωνιστικής περιόδου, ν’ αντικρύση τα πρώτα τούτα χρόνια με την αντικειμενικότητα του μελετητή κι όχι με το πάθος του μαχητή: «Μας ξαναφέρνουμνε στη μνήμη –μιλάει για τις πρώτες κριτικές του απόπειρες- πιο πολύ μια περίοδο μεταβατική, δισταχτική, αρνητική, που όσο κι αν πόθου ματιές ρίχνη προς αντικείμενα που δεν τα έχει στα χέρια της, δεν τολμά ούτε μπορεί να ξεφορτωθή τα βάρη που λυγίζουν τους ώμους της». Τίμια ομολογία και συνάμα προσδιοριστική της σημασίας που πρέπει ν’ αποδίδεται στις πρώτες αυτές εκδηλώσεις του κριτικού-αισθητικού πνεύματος του Παλαμά. 
Όμως, οι αμφιβολίες και οι ταλαντεύσεις, για τις οποίες μιλούσε ο Βάκων, δεν ήταν της ίδιας υφής με τις αμφιβολίες του Παλαμά. Δεν ήταν, θέλω να πω, λικνίσματα της σκέψης φιλοσοφικά, συμπεράσματα από την πορεία της κοινωνίας του καιρού του εποπτικά, ανησυχίες και ξαναρωτήματα ψυχής περιδινημένης στον ίλιγγο των ιδεολογιών. Όλα αυτά ήσαν ακόμα ασήκωτη, και θάλεγα περιττή, πολυτέλεια για ένα έθνος σκλαβωμένο στη λογιωτατική παράδοση, δουλωμένο στην αρχαιολατρική πρόληψη, αφιονισμένο από πατριδοκαπηλικές χίμαιρες, πνευματικά και ηθικά ευνουχισμένο από τον κυρίαρχο πολιτικό «κοτζαμπασηδισμό» και τον πιστό υπηρέτη του, τον πιο κοντόθωρο δασκαλισμό. Αλλά, άλλης μορφής, καθήκοντα έμπαιναν στην πρώτη μοίρα για τις φωτισμένες διάνοιες του καιρού. Και τα καθήκοντα τούτα ήσαν τόσο επιταχτικά και απορροφητικά του ενδιαφέροντος, γι’ απασχολήσεις ευρύτερες και καθολικώτερες. Τα πνεύματα τα θεωρητικά, που παρακολουθούν τα φαινόμενα του πολιτισμού από περιωπής και σαν από σκοπιά μακρυνή που δημιουργεί την απόσταση και συντηρεί την αδιαφορία προς την άμεση, τη μαχητική δράση, θα μπορούσαν, την εποχή εκείνη, να επιτρέψουν στον εαυτό τους περιπλανήσεις μοναχικές στην αφηρημένη σφαίρα της φιλοσοφικής εποπτείας –και τέτοιους ερημίτες της σκέψης έχει να δείξη και ο ελληνικός 19ος αιώνας- αλλά για τους ανθρώπους που έρχονταν σε στενήν ανάμιξη με τα άμεσα αιτήματα του πνεύματος, η μαχητική θέση ήταν η μόνη, η φυσιολογική θερμοκρασία. Ο Παλαμάς ήταν από τους δεύτερους.
[…]   



1904 Γεννιέται στη Λεμεσό της Κύπρου.
1922 Αποφοιτά από το Γυμνάσιο κι αναλαμβάνει άμεσα τη διεύθυνση της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Σάλπιξ» της Λεμεσού. Πρόκειται για τη φιλολογική εφημερίδα που εξέδιδε από το 1884 ο παππούς του Στυλιανός Χουρμούζιος.
1924 Εκδίδει το περιοδικό «Αβγή» επικεντρώνοντας στη λογοτεχνική δημιουργία της Κύπρου. Μεταξύ των συνεργατών ο Γιάννης Ψυχάρης.
1925 Εγκαθίσταται στην Αθήνα. Σπουδάζει Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
1926-1928 Προσλαμβάνεται ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Εστία». Παράλληλα αναλαμβάνει το περιοδικό «Φιλολογική Επιθεώρηση», που λίγο αργότερα μετονόμασε σε «Νέα Επιθεώρηση», με σαφή ιδεολογικό –αριστερό- προσανατολισμό. Συνεργάτες του οι Πέτρος Πικρός, Κώστας Βάρναλης, Ασημάκης Πανσέληνος, Γλαύκος Αλιθέρσης κ.ά.  
1931 Αναλαμβάνει τη διεύθυνση της εφημερίδας «Καθημερινή» (αδιάλειπτα έως το 1967, με διακοπή στη διάρκεια της Κατοχής).
1934 Ξεκινάει η στήλη «Φιλολογική Σελίς», με εκδοτικό σημείωμα του Α.Χ., ανάμεσα στις σελίδες της «Καθημερινής», με συνεργάτες μερικούς από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων (Τ.Κ. Παπατσώνης, Μ. Τριανταφυλλίδης, Ν. Καζαντζάκης, Γ. Σκαρίμπας, Γ. Σαραντάρης, Μ. Καραγάτσης, Ε. Κριαράς κ.ά.). Η στήλη διακόπτεται έξι χρόνια αργότερα, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου.
1941-1944 Ως μέλος του ΕΑΜ προΐσταται στην Επιτροπή Αντιστασιακού Τύπου, μαζί με τους Μάρκο Αυγέρη, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ασημάκη Πανσέληνο και Ι. Βαλέτα.
1945 Αναλαμβάνει τη διεύθυνση της «Καθημερινής» μετά τον θάνατο του ιδρυτή της Γ. Βλάχου.
1955 Παίρνει τη θέση του διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου όπου πρωτοστατεί στον σχεδιασμό και τη λειτουργία νέων θεατρικών θεσμών (Φεστιβάλ Αθηνών, Επιδαύρια, Φεστιβάλ Δωδώνης).
1973 Πεθαίνει στην Αθήνα.


Κυριακή 1 Ιανουαρίου 2012

Το “είναι” του χρόνου...

01.01.2012 ΣΤΕΛΙΟΣ ΣΥΡΜΟΓΛΟΥ*
Η Πρωτοχρονιά μας βυθίζει συνήθως στη λήθη του νοήματος του χρόνου υπό την επιβλητική συγχορδία της εόρτιας ατμόσφαιρας και των συνεπειών της. Ευθυμία, ευχές, πανδαισία, σόου και λίγος ή πολύς τζόγος επισκηνώνουν στο χρονικό άρμα, καλώντας μας να ξεχάσουμε και όχι να θυμηθούμε ή να εμβαθύνουμε στην έγχρονο κατάστασή μας. Κι όμως, η κυκλική επαναστροφή επί τα ίδια κάθε Πρωτοχρονιά προσφέρει νύξεις, εγείρει ερωτηματικά, αφυπνίζει κάποτε τις κοιμώμενες συνειδήσεις μας. Σε τι συνίσταται, αλήθεια, ο χρόνος; Ποιο είναι το ουσιαστικό του είναι; Είναι πασίγνωστο, πως το πρόβλημα απασχόλησε και απασχολεί φιλοσόφους, επιστήμονες και στοχαστές, μα αξίζει να σημειωθεί, εμφαντικά μάλιστα, πως ο χρόνος είναι κατάσταση όλων των βροτών. Αξίζει επομένως να αναστραφούμε με το είναι του, αφού αφορά όλους μας ανεξαίρετα.

Είναι γνωστό, πως ως ένσαρκα όντα, ως όντα δηλαδή με σώμα το οποίο κινείται και δρα, μετέχουμε στην κοσμική διαδικασία, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι η κίνηση και η μεταβολή. Αλλάζουν τα πάντα και μαζί τους και η σωματική μας υπόσταση, έσχατο όριο της οποίας είναι η φθορά και η μεταστοιχείωση. Το είναι της αλλαγής επομένως είναι ο δυναμικός θάνατος. Κάθε αλλαγή εγκλείει το θάνατο δυναμικά, αφού εκεί κατευθύνεται. Η συνειδητοποίηση αυτής της τραγικής για την ανθρώπινη ύπαρξη αλήθειας, όμως, δεν ανήκει στην ίδια την αλλαγή των πραγμάτων, αλλά στη στοχαζόμενη συνείδηση, στον άνθρωπο δηλαδή ο οποίος συνειδητοποιεί αυτή την αλήθεια. Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε σοφά στην ιστορία του στοχασμού από τον Ηράκλειτο μέχρι τον Χάιντεγκερ διαμέσου των Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ντεκάρτ, Μπέρκλι, Έγελο, Καντ, Μπέργκσον, κ.α., λύση όμως ουσιαστικά δεν δόθηκε. Αν δινόταν, η φιλοσοφία δεν θα είχε λόγο ύπαρξης πια… Ας προσεγγίσουμε, όμως, το θέμα στο βάθος του.

Ναι, η ανθρώπινη συνείδηση πιστοποιεί την αλλαγή και μαζί της το φρικτό φάσμα της εκμηδένισης. Χρόνος έτσι είναι το άρμα που οδηγεί το στοχαζόμενο άνθρωπο στο τέλος, στην άρση της υπαρκτικής του κατάστασης, κατά βάθος, όμως, ο χρόνος κλείνει μέσα του το θάνατο κι αυτό σημαίνει πως η ίδια η συνείδηση και η έκτασή της, το αρχέγονο υπαρξιακό νοείν συνάπτεται με το θάνατο. Ωστόσο, είναι βέβαιο πως το περιεχόμενο της συνείδησης είναι και παραστάσεις, αντικείμενα και μεγέθη του επιστητού. «Αποφλοιώνοντας» τη συνείδησή μας από τις παραστάσεις χωρίς τις οποίες η τελευταία δεν έχει χρονικότητα (ιστορικότητα δηλαδή), βυθιζόμαστε σε μιαν άχρονη ουσιαστικά κατάσταση, η οποία συμπτύσσεται με τον αειδή χώρο, με τη χωρική ομογένεια, που δεν γνωρίζει ούτε αλλαγές ούτε μεταβολές.

Αγόμαστε έτσι στην καρδιά του μυστηρίου. Χωρίς το χώρο που είναι άτμητη και αδιαίρετη ολότητα ουσιαστικά, δεν υπάρχει δυνατότητα καμιάς παράστασης και καμιάς αλλαγής. Δεν υπάρχει, με άλλα λόγια, ούτε αντίληψη ούτε αισθητό ούτε παραστάσεις ούτε λογισμός ούτε χρονικότητα. Ο χρόνος φύεται ως ιερό φυτό με την αντιλαμβανόμενη συνείδηση, μα το είναι του «επισκηνώνει» στην αχώρητη διάσταση του χώρου. Έπεται πως ουσιώδες συστατικό είναι δηλαδή του χρόνου, δεν είναι η στη χρονικότητα φθίνουσα έγκοσμος συνείδηση, αλλά κάποιο άφθαρτο στοιχείο, το οποίο κατοπτρίζεται χωρικά, για ν’ αναλώνει συνειδησιακά το υποκείμενο. Βέβαια, ο πανθεϊστικός πειρασμός είναι σαφής, ελλοχεύει παντοτινά, τείνει να ταυτίσει το χώρο με το είναι, οπότε χρόνος είναι οι άπειροι τρόποι (modes) του υπάρχειν και του μεταβάλλεσθαι των όντων. Οι δυσκολίες, όμως, είναι ανυπέρβλητες και γι’ αυτό περαιτέρω είσδυση στο μυστήριο οδηγεί σε γονιμότερες διαπιστώσεις.

Άλλη πραγματικότητα ο χώρος κι άλλη η στο χώρο διαχεόμενη πρωτοϋπαρξιακά νοούσα συνείδηση, η γυμνή και αναντιπαράστατη πρωτοσυνείδηση. Ο χώρος είναι κάτοπτρο της διαφάνειας της τελευταίας κι αυτό συνιστά δυνατή την εναλλαγή, κίνηση και μεταβολή των αντικειμένων. Διαπιστώνουμε, λοιπόν, χωρίς ουσιαστικές δυσκολίες, πως το είναι του χρόνου δεν συλλαμβάνεται, δεν τέμνεται ούτε ιστορείται. Πρόκειται για το αποφατικό, άφθαρτο και αιώνιο στοιχείο, το οποίο υπαινίσσεται ο χώρος και το οποίο ταυτόχρονα υποκρύπτει και φανερώνει το αισθητό, οι πολυποίκιλες, όπως προαναφέραμε, μεταβολές των πραγμάτων.

Το είναι του χρόνου, εντούτοις, η αιωνιότητα που τον τρέφει και που του προσφέρει τη διάσταση της χρονικότητας, «προσωποποιείται» ως επιστασία, ως πρόνοια, ως μέριμνα, ως σκέψη. Η ανθρώπινη συνείδηση θεάται αυτήν την αλήθεια και την προσλαμβάνει στο μέτρο των δυνατοτήτων της, γι’ αυτό ο άνθρωπος είναι έγχρονο ον: δεν ταυτίζεται ούτε με τη χρονικότητα ούτε με την υπερβατικότητα. Σαρκώνει, όμως, τις κατηγορίες της τελευταίας έγχρονα ως προσωπικός λόγος, ως προσωπικό ήθος, ως προσωπικό κάλλος. Η ανθρώπινη δημιουργία άγει επομένως τη χρονικότητά της, είτε γνωρίζει είτε αγνοεί την ιλιγγιώδους βάθους αλήθεια των απαρχών της. Ας ολοκληρώσω, όμως, τις παραπάνω σκέψεις με την καθιερωμένη ευχή: Καλή χρονιά σ’ όλους μας!..


Του ίδιου αρθρογράφου:
29.12.2011 «Κι όμως εμείς αμαρτίες δεν κάναμε…» ΚΟΙΝΩΝΙΑ
26.10.2011 Η θυσία του ’40 χωρίς ανταπόδοση… ΚΟΙΝΩΝΙΑ
24.10.2011 Εν αρχή ην… ο τρόμος ΚΟΙΝΩΝΙΑ
23.09.2011 Η ιδέα της ενότητας ΚΟΙΝΩΝΙΑ
16.09.2011 Ουτοπία η "απόλυτη γνώση" ΚΟΙΝΩΝΙΑ




ΣΤΕΛΙΟΣ
ΣΥΡΜΟΓΛΟΥ

*Ο Στέλιος Συρμόγλου είναι δημοσιογράφος, πανεπιστημιακός