Πάρα πολλοί Ελληνες έχουν μια δυνατή δεύτερη ταυτότητα: του Μικρασιάτη

  λογοτεχνία, βιβλίο   
  ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Με καταγωγή και από τους δύο γονείς από τη Μικρασία, αποφάσισε μετά από τρία χρόνια έρευνας και δουλειάς να εκδώσει το πρώτο δικό του graphic novel, με τίτλο «Αϊβαλί»

Συντάκτης: Νόρα Ράλλη

* Με καταγωγή και από τους δύο γονείς από τη Μικρασία, αποφάσισε μετά από τρία χρόνια έρευνας και δουλειάς να εκδώσει το πρώτο δικό του graphic novel, με τίτλο «Αϊβαλί» (εκδόσεις Κέδρος). Πρόκειται για «ένα βιβλίο μαγικό, καθώς συνεχώς ξεκλειδώνει ανθρώπους», μας λέει. Εχοντας σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες αλλά και ως διδάκτωρ Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, ο Soloup ξέρει πολύ καλά πώς να προσεγγίσει ένα ευαίσθητο θέμα όπως η μικρασιατική καταστροφή και οι συνέπειές της και για τις δύο χώρες, Τουρκία και Ελλάδα. Γιατί ακριβώς αυτό κάνει μέσα από το «Αϊβαλί».

Η πάλαι ποτέ παρουσία και άνθηση του ελληνικού στοιχείου στην «αιολική γη» αποτέλεσε μια δεξαμενή μνήμης και αισθημάτων στην οποία ανέτρεξε και ο γνωστός σκιτσογράφος του «Ποντικιού», «πατώντας» σε μεγάλες σταθερές της παράδοσής μας: στα βιβλία που έχουν γράψει οι Αϊβαλιώτες Φώτης Κόντογλου («Αϊβαλί η πατρίδα μου», εκδ. Αγκυρα) και Ηλίας Βενέζης («Νούμερο 31328» και «Μικρασία, χαίρε», εκδ. Εστία). Από αυτά αντλεί τις τρεις αφηγήσεις του.

Για την τέταρτη ιστορία του, ο Soloup χρησιμοποιεί υλικό από βιβλίο του Αχμέτ Γιορουλμάζ («Τα παιδιά του πολέμου», εκδ. Ωμέγα). Οπως λέει και ο Μπρους Κλαρκ, συγγραφέας του «Δυο φορές ξένος», στο εισαγωγικό σημείωμα, ο Soloup έχει κατορθώσει «να υφάνει μια σύγχρονη ιστορία για έναν Ελληνα που παίρνει το πλοίο από τη Μυτιλήνη για το Αϊβαλί, με αρκετές διηγήσεις από το παρελθόν». Κι εμείς θα προσθέταμε ότι μετά το «Logicomix» των Δοξιάδη - Παπαδημητρίου - Παπαδάτου, αποκτήσαμε ακόμη ένα ολοκληρωμένο και καλλιτεχνικά άρτιο graphic novel.

H Μικρασιατική Καταστροφή και ό,τι ακολούθησε έπειτα παραμένουν μια ανοιχτή πληγή. Και αυτήν την πληγή πρέπει κάπως να τη διαχειριστούμε. Να την επουλώσουμε και να προσέχουμε να μην ξανα… τραυμα­τιστούμε. Ο διάχυτος εθνικισμός στην Ευρώπη και τον κόσμο, τα παιχνίδια εξουσίας, η αναζωπύρωση του θρησκευτικού μίσους, τα καράβια με τους πρόσφυγες δεν είναι χωμένα σε ένα μπαουλάκι που γράφει απέξω: «1922». Είναι σήμερα, εδώ, και γίνονται τώρα

• Από πού προκύπτει το ψευδώνυμο Soloup;

Από την ανάγκη να ξαναβαφτιστείς μέσα στα πράγματα που εσύ έχεις επιλέξει για να ζεις. Ισως και από μια αόριστη κοσμοφοβία... Πρακτικά προέκυψε από αναγραμματισμό του ονόματός μου. Μετά και αυτό κόπηκε κι άλλο και, κάπως έτσι, φτάσαμε στο Soloup.

• Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με ένα δύσκολο και όχι ιδιαίτερα δημοφιλές είδος, όπως το κόμικς και η γελοιογραφία;

Δύσκολο είναι να αναγκάζεσαι να δουλεύεις σε μια δουλειά που δεν σ’ αρέσει, που δεν έχεις τα προσόντα ή που δεν αναγνωρίζονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο οι κόποι σου. Δύσκολη είναι -ας πούμε- η καταπίεση που βιώνουν οι κοπέλες στα σουπερμάρκετ... Τα σκίτσα δεν είναι μια δύσκολη δουλειά, γιατί ακριβώς δεν είναι άχαρη. Μπορεί να είναι χρονοβόρα, κουραστική, όχι ιδιαίτερα δημοφιλής -όπως ας πούμε τα επαγγέλματα της οθόνης-, με επαγγελματικές αντιξοότητες. Ο,τι ζεις, όμως, με πάθος, σε διευκολύνει. Ασε που γεμίζεις και τις μπαταρίες σου.

• Στο νέο σας βιβλίο πραγματεύεστε ένα ευαίσθητο και, θα τολμούσα να πω, ανοιχτό θέμα για τη χώρα μας. Τη Mικρασιατική Kαταστροφή, την ανθρώπινη απώλεια που τη σημάδεψε και μία εγκληματική απόφαση: την ανταλλαγή πληθυσμών. Γιατί αυτό το θέμα; Γιατί τώρα;

Υπάρχει μια απίστευτα δυνατή δεύτερη ταυτότητα, αυτή του Μικρασιάτη πρόσφυγα, σε πάρα πολλούς Ελληνες. Το διαπίστωσα τώρα, με αυτά που μου επιστρέφουν οι αναγνώστες του βιβλίου μέσω μηνυμάτων. Ακούγεται κάπως παράδοξο, αλλά πράγματι η Mικρασιατική Kαταστροφή και ό,τι ακολούθησε έπειτα παραμένουν μια ανοιχτή πληγή. Και αυτήν την πληγή πρέπει κάπως να τη διαχειριστούμε. Να την επουλώσουμε και να προσέχουμε να μην ξανα…τραυματιστούμε. Ο διάχυτος εθνικισμός στην Ευρώπη και τον κόσμο, τα παιχνίδια εξουσίας, η αναζωπύρωση του θρησκευτικού μίσους, τα καράβια με τους πρόσφυγες δεν είναι χωμένα σε ένα μπαουλάκι που γράφει απέξω «1922». Είναι σήμερα, εδώ, και γίνονται τώρα.

• Έχετε προσωπικά σχέση με το Αϊβαλί;

Και οι δύο οικογένειες, της μητέρας και του πατέρα μου, κατάγονταν από τη Μικρά Ασία. Θυμάμαι τη μία γιαγιά μου να μη μιλάει ιδιαίτερα για τότε, αλλά το βλέμμα της έλεγε πολλά. Η άλλη μιλούσε. Διηγούνταν το πώς έπεσε στη θάλασσα τότε, με πτώματα τριγύρω, θέλοντας να πνιγεί. Αλλά το νέο σώμα αντιστέκεται στον θάνατο και σώθηκε...

• Είναι αλήθεια ότι μεγάλοι κομίστες, όπως ο Τζο Σάκο, έχουν κάνει ουσιαστική και επιτόπια δημοσιογραφική έρευνα για να βγάλουν ένα βιβλίο. Κι εσείς ψάξατε αρχεία, στοιχεία, μαρτυρίες. Στο τέλος του βιβλίου παραθέτετε μάλιστα ιστορικά κείμενα και μια εξαιρετική συλλογή σπάνιων και αδημοσίευτων φωτογραφιών.

Δεν γινόταν αλλιώς. Το σπίτι του Βενέζη στέκει ακόμα στη θέση του στο σημερινό Ayvalik. Δεν μπορείς να σχεδιάσεις ένα φανταστικό σπίτι. Πρέπει τουλάχιστον να παραπέμπει σε αυτό. Ετσι, πράγματι, απαιτήθηκε μια ιδιαίτερα μεγάλη έρευνα σε βιβλία, μαρτυρίες, ιστορικά αρχεία, βιβλιοθήκες, να βρεθούν παλιές φωτογραφίες, ρούχα, στολές, κτίρια… Ακόμα, έπρεπε να έχεις υπόψη τη λογοτεχνική αποτύπωση της Καταστροφής, κυρίως μέσα από τα έργα της γενιάς του 1930. Και πέρα από αυτά, χρειάστηκαν ατελείωτα σερφαρίσματα στο διαδίκτυο για την αναζήτηση υλικού, αλλά και επιτόπια ταξίδια για φωτογραφίσεις, στη Μυτιλήνη και στο Αϊβαλί. Οι φωτογραφίες στο τέλος προέκυψαν από έρευνα σε ιστορικά αρχεία και οικογενειακές συλλογές.

• Και οι πρωταγωνιστές σας είναι ένας κι ένας. Φώτης Κόντογλου, Ηλίας Βενέζης, Αγάπη Βενέζη - Μολυβιάτη, Αχμέτ Γιορουλμάζ. Ολοι Αϊβαλιώτες, τέσσερα θραύσματα από την ίδια έκρηξη, που μπήκαν ξανά πλάι πλάι για να μας δείξουν και κάτι πέρα από τον όλεθρο του πολέμου: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

• «Δείχνει πόσο εύκολο είναι να δεθούν οι άνθρωποι από τις αντίθετες πλευρές του ελληνοτουρκικού καθρέφτη, τουλάχιστον επιφανειακά. Αλλά και ότι οι δαίμονες του παρελθόντος δεν μπορούν να εξορκιστούν με μια κουβέντα και ένα φλιτζάνι καφέ», γράφει ο Μπρους Κλαρκ στο βιβλίο σας. Ετσι είναι;

Προσπαθώ να μην είμαι απαισιόδοξος. Γι’ αυτό και το βιβλίο καταλήγει με ένα ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί απ’ όλους μας. Από τις απαντήσεις μας θα φανεί αν είναι έτσι ή αν υπάρχει και ένα «αλλιώς».

• Θα μου έκανε ευχάριστη εντύπωση αν μεταφραζόταν και στα τουρκικά.

Κι όμως, το βιβλίο πρόκειται σύντομα να μεταφραστεί και στα τουρκικά. Και αυτό είναι ένα πρώτο βήμα για να έρθουμε πιο κοντά.

• Τι σας συγκίνησε ή σας εξέπληξε περισσότερο κατά τη διάρκεια δημιουργίας αυτού αλλά και του προηγούμενου βιβλίου σας, «Τα ελληνικά comics»;

Η αναζήτηση, που σχεδόν πάντα σε βγάζει μπροστά σε νέες πόρτες. Εσύ χρειάζεται μόνο να τις ανοίξεις. Το «Αϊβαλί» δεν θα υπήρχε χωρίς το προηγούμενο βιβλίο μου. «Τα ελληνικά comics» ήταν αποτέλεσμα ενός διδακτορικού μου και μιας έρευνας δέκα χρόνων. Και πριν μπω εκεί, είχα βρεθεί προηγουμένως μπροστά σε άλλες πόρτες... και συνεχίζουμε.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

Το γκράφικ νόβελ «Αϊβαλί» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος σε εξαιρετική τιμή. Του Soloup επίσης κυκλοφορούν: «Τα ελληνικά comics» (εκδ. Τόπος), «Ο ανθρωπόλυκος - Πάνω σε μία ιδέα του Μπορίς Βιάν» (εκδ. ΚΨΜ), «Soloup εναντίον Καλαϊτζή» (σε συνεργασία με τον Γιάννη Καλαϊτζή, εκδ. ΚΨΜ) κ.ά.
Ο ίδιος διατηρεί δύο ηλεκτρονικές σελίδες: www.soloup.gr και anthropolikos.wordpess.com.

Στα ψηφιακά παιχνίδια κυριαρχεί η βία

• Πώς νιώθετε που δεν υπάρχουν πλέον περιοδικά ειδικά για κόμικς, όπως η Βαβέλ ή το Παραπέντε;

Αυτή η έλλειψη ειδικών περιοδικών είναι πράγματι αξιοπρόσεκτη. Το διαπίστωσα προς το τέλος της έρευνάς μου για τα «Ελληνικά κόμικς», όταν πια είχαμε μπει για τα καλά στην κρίση. Από τη μεταπολίτευση μέχρι πρόσφατα υπήρχαν πάντα σε κυκλοφορία ειδικά περιοδικά κόμικς. Στην καταμέτρησή μου τότε, βρήκα τουλάχιστον 18! Όμως, μετά το 2011, δεν υπάρχει τίποτα. Απολύτως... Μια ανησυχητική σιγή που αντανακλά σε μεγάλο βαθμό και την πολιτισμική κρίση που συνοδεύει την οικονομική.

• Σήμερα τα κόμικς έχουν αντικατασταθεί από τα βιντεοπαιχνίδια. Τι παίρνει το μικρό παιδί από το κόμικς (άρα και τι χάνει πλέον) και τι ο μεγάλος;

Η βιομηχανία που υπάρχει πίσω από τα ψηφιακά παιχνίδια δεν νομίζω ότι αρκείται μόνο στο εμπορικό ζητούμενο. Εχει και μια ιδεολογική διάσταση. Η κυριαρχία της βίας στα περισσότερα από αυτά είναι απόλυτη. Πριν δούμε τους δολοφόνους και τους αδίστακτους τρομοκράτες στα δελτία ειδήσεων, τους έχουμε βιώσει ως θεατές ή ως παίκτες στον ευρύτερο μιντιακό πολιτισμό μας. Δεν λέω, όμως, να πάμε στο άλλο άκρο. Εξάλλου, πουριτανικές απαγορεύσεις είχαν αγγίξει και τα ίδια τα κόμικς τη δεκαετία του 1950. Αλλά η οπτικοποίηση της βίας είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει - και μάλιστα σοβαρά.

www.efsyn.gr
___________________
*Από την "Εφημερίδα των Συντακτών" 3-4 Ιαν. 2015